Peter Paul Rubens, “Ο θνήσκων Σενέκας”, γύρω στα 1615, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη.

Τα δραματικά γεγονότα που συνοδεύουν τη ζωή και το τραγικό τέλος του αρχαίου φιλοσόφου Σενέκα, περιγράφονται διεξοδικά στα “Χρονικά” του Ρωμαίου ιστοριογράφου Τακίτου (XV, 60-65). Λόγω της αδύναμης κράσης του ο Σενέκας, όντας νέος ακόμη, κατέφυγε στην Αίγυπτο προς αναζήτηση ενός πιό ξηρού κλίματος. Εκεί ήρθε σε επαφή με τη φιλοσοφία της στοάς. Εντρυφώντας στα διδάγματά της, ανακάλυψε ένα μοντέλο αρμονικής συνύπαρξης με τους συνανθρώπους του, πως να χαλιναγωγεί τα πάθη του, να αδιαφορεί για το άκρατο κυνήγι του πλούτου, να αποδέχεται στωικά τα οδυνηρά χτυπήματα της ειμαρμένης. Μετά την επιστροφή του στη Ρώμη, ο Σενέκας εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Κλαύδιο στην Κορσική. Ο Κλαύδιος δολοφόνησε τη σύζυγό του Μεσαλίνα και η νέα αυτοκράτειρα, η νεώτερη Αγριππίνα, μεσολάβησε για την επιστροφή του φιλοσόφου στη Ρώμη, όπου τον προόριζε για παιδαγωγό του νεαρού πρίγκηπα και μετέπειτα αυτοκράτορα Νέρωνα. Το φιλόδοξο εγχείρημα έμελλε ως γνωστόν να αποτύχει οικτρά και ο μεγαλομανής Νέρωνας εξώθησε τον πάλαι ποτέ δάσκαλό του στην αυτοκτονία. Ο Σενέκας, όπως μνημονεύεται στις αρχαίες πηγές, αποδεχόμενος αδιαμαρτύρητα την αυτοκρατορική διαταγή που του μετέφερε ένας στρατιωτικός αξιωματούχος, άνοιξε τις φλέβες του. Το σώμα του όμως, λόγω της προχωρημένης ηλικίας και του ασκητικού τρόπου διαβίωσης του φιλοσόφου είχε αδυνατήσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε η απώλεια του αίματος δεν ήταν αρκετή για να επιταχύνει τη διαδικασία του θανάτου. Διατηρώντας ακόμη τις αισθήσεις του, υπαγόρευε σε γραφείς μακροσκελείς λόγους. Στη συνέχεια και θέλοντας να δώσει ένα οριστικό τέλος, ο Σενέκας θα παρακαλέσει τον επιστήθιο φίλο του, γιατρό Στάτιο Αινεία (Statius Aeneas), να του φέρει το ποτήρι με το κώνειο. Όμως ούτε το δηλητήριο θα επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας του σώματός του γηραιού φιλοσόφου. Για να θέσει σε λειτουργία ξανά την κυκλοφορία του αίματος, ο Σενέκας θα εισέλθει σε μία λεκάνη με καυτό νερό.
Αυτή ακριβώς τη σκηνή της κορύφωσης του δράματος εξιστορεί ο πίνακας του Φλαμανδού ζωγράφου Πέτρου – Παύλου Ρούμπενς. Στο αριστερό φόντο διακρίνει κανείς τους Ρωμαίους στρατιώτες – εντολοδόχους της αυτοκρατορικής βουλήσεως. Ο γηραιός, εμφανώς καταβεβλημένος φιλόσοφος κυριαρχεί στο κέντρο της σύνθεσης. Ημίγυμνος -μόνο ένα κομμάτι υφάσματος καλύπτει τα γεννητικά όργανα- προσφέρει το ισχνό, ταλαιπωρημένο σώμα του σε κοινή θέα. Λουσμένος σε ένα μυστικιστικό φώς, αποδίδεται όρθιος, μετωπικός μέσα στη λεκάνη, τα γόνατα ελαφρά λυγισμένα, το βλέμμα στραμμένο ψηλά έξω από τον πίνακα, σαν να αναζητά στο θείο τη μεταθανάτια δικαίωση των άδικων παθών του. Σαν σε ρόλο ιερέα κατά τη διάρκεια του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, μοιάζει μάλιστα ο Σενέκας με την κίνηση του δεξιού χεριού του να ευλογεί το θεατή, ραίνοντάς τον με σταγόνες από το ίδιο του το αίμα που το στρογγυλό δοχείο, εν είδει ιερού κειμηλίου, συγκρατεί αχόρταγα. Τη σκηνή συμπληρώνουν στα δεξιά ο ιατρικός του σύμβουλος Στάτιος Αινείας, ο οποίος ελέγχει την κυκλοφορία του αίματος και ένας γραφέας στα αριστερά, ο οποίος με την πέννα του σχηματίζει το αρχικό γράμμα (V) της λέξης αρετή (λατινικά Virtus), διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό στο διηνεκές την ηθική δικαίωση του μάρτυρα – φιλοσόφου.
(συνεχίζεται)