Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Παρασκακιστικά

Σκάκι και λογοτεχνία

Η έλλειψη αγωνιστικής κίνησης μας δίνει την ευκαιρία να αναφερθούμε σε ένα θέμα όπως το σκάκι στην λογοτεχνία, αναφερόμενοι σε τρία βιβλία που έχουν ως θέμα τους το σκάκι.

 

Οχτώ – Katherine Neville
Το σκάκι του Μονγκλάν είναι το επίκεντρο μιας γοητευτικής ιστορίας μιας σκακιέρας και των πολύτιμων κομματιών της που κάποτε ανήκαν στον Καρλομάγνο και που υποτίθεται πως υποκρύπτουν κάποιες μυστικές δυνάμεις. Δυνάμεις για τις οποίες πολλοί άνθρωποι μέσα στους αιώνες είναι έτοιμοι να πουν ψέματα, να ριψοκινδυνεύσουν, να πολεμήσουν, να προδώσουν ή να σκοτώσουν.
Μια από αυτούς είναι και η ηρωίδα Κατ Βέλις που αναγκάζεται να εμπλακεί σε ένα κυνηγητό γρίφων και χαμένων κομματιών. Η πλοκή είναι πυκνή και κάπως παρατραβηγμένη αλλά αυτό που ξαφνιάζει ευχάριστα είναι το λογοτεχνικό επίπεδο του μυθιστορήματος και η αληθοφάνεια στην εμπλοκή ιστορικών προσώπων, όπως του Ταλεϋράνδου, του Ροβεσπιέρου, του Ναπολέοντα , της Μεγάλης Αικατερίνης, ακόμα και του Φιλιντόρ.
Η συγγραφέας δεν αποφεύγει να μιλήσει για το σκάκι, ίσα-ίσα θα λέγαμε. Δυστυχώς, ο τελικός γρίφος, αυτός που δίνει και τον τίτλο του στο βιβλίο δεν είναι παρά ένα ανέμπνευστο «σκακιστικό» εφεύρημα, στο οποίο οδηγούμαστε μάλλον αυθαίρετα. Παρ’ όλα αυτά το βιβλίο διαβάζεται απνευστί και ευχάριστα και πολλούς -σκακιστές ή μη- τους συνεπαίρνει.

 

Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ – H άμυνα του Λούζιν
Η αμυνα του ΛουζινΟ Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1899, από αριστοκρατική οικογένεια. Όταν οι Μπολσεβίκοι πήραν την εξουσία στη Ρωσία, η οικογένειά του εγκατέλειψε τη χώρα. Σπούδασε γαλλική και ρωσική λογοτεχνία στο κολέγιο Τρίνιτι του Κέιμπριτζ και το 1922 εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο, όπου ο πατέρας του εξέδιδε τη ρωσόφωνη εφημερίδα “Rul’”. Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία οδήγησε το Βλαντιμίρ, τη γυναίκα του Βέρα και το γιο τους Ντμίτρι στο Παρίσι, το 1938, και η νίκη του Χίτλερ τους οδήγησε οριστικά στην Αμερική, το 1940, όπου έζησε και δίδαξε λογοτεχνία στο κολέγιο Γουέλεσλι, στο Στάνφορντ, στο Κορνέλ και στο Χάρβαρντ. Από το 1959 αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη συγγραφή. Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, έγραψε στα ρωσικά και στα αγγλικά. Το 1973 τιμήθηκε με το Αμερικανικό Μετάλλιο Λογοτεχνίας. Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν από το αριστούργημα του “Λολίτα” το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο. Ένα παλαιότερο του (1930) όμως μυθιστόρημα “Η Άμυνα του Λούζιν” θεωρείται εξίσου σημαντικό και πραγματεύεται το Σκάκι!H πλοκή του έργου αφορά τον χαρακτήρα του τίτλου, Aleksandr Ivanovich Luzhin. Ως παιδί, θεωρείται περιθωριακός και αντικείμενο χλευασμού από τους συμμαθητές του. Μια μέρα, ένας επισκέπτης έρχεται στο σπίτι του πατέρα του, και τον ρωτάει αν ξέρει πώς να παίζει σκάκι. Αυτή η συνάντηση του χρησιμεύει ως κίνητρό για να ξεκινήσει το σκάκι. Παρατάει το σχολείο και πραγματοποιεί μόνο κατ ‘οίκον επισκέψεις στης θείας του για να μάθει τα βασικά. Γίνεται γρήγορα ένας μεγάλος παίκτης, πρωταγωνιστεί σε τοπικούς αγώνες και συνεχώς ανεβαίνει στην κατάταξη ως σκακιστής. Το ταλέντο του είναι τεράστιο και βρίσκεται στο επίπεδο του Grandmaster σε λιγότερο από δέκα χρόνια. Για πολλά χρόνια, παραμένει ένας από τους κορυφαίους παίκτες στον κόσμο, αλλά τελικώς αποτυγχάνει να γίνει παγκόσμιος πρωταθλητής.
Κατά τη διάρκεια ενός από τα τουρνουά, σε ένα θέρετρο, συναντά μια νεαρή κοπέλα, που δεν ονομάζεται ποτέ στο μυθιστόρημα, την οποία ερωτεύεται και τελικά της προτείνει να παντρευτούν.
Στην συνέχεια όμως τα πράγματα παίρνουν στροφή προς το χειρότερο, όταν παίζει ενάντια στον Turati, (Ιταλό Grandmaster), στο τουρνουά που θα καθορίσει ποιος θα αντιμετωπίσει τον παγκόσμιο πρωταθλητή. Πριν και κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, ο Luzhin καταρρέει ψυχικά, κάτι το οποίο κορυφώνεται όταν η προσεκτικά σχεδιασμένη άμυνα εναντίον του Turati αποτυγχάνει από τις πρώτες κινήσεις. Όταν ο αγώνας τελικά διακόπτεται ο Luzhin περιπλανιέται μέσα στην πόλη σε κατάσταση πλήρους αποσύνδεσης από την πραγματικότητα.
Όταν επιστρέφει στο σπίτι και αναπαύεται, τελικά αναρρώνει. Ο γιατρός εξηγεί στην αρραβωνιαστικιά του ότι το σκάκι ήταν η αιτία για την πτώση του, και πως ότι του θυμίζει το σκάκι πρέπει να απομακρυνθεί από το περιβάλλον του. Σιγά-σιγά όμως, το σκάκι επιστρέφει στις σκέψεις του (με τη βοήθεια περιστατικών, όπως μια παλιά σκακιέρα τσέπης που βρέθηκε σε μια τσέπη του παλτού).Ο Luzhin αρχίζει να βλέπει τη ζωή του σαν ένα παιχνίδι σκάκι, η μνήμη του ανακαλεί παλαιότερες “κινήσεις” και έτσι επιστρέφει η εμμονή του με το παιχνίδι. Προσπαθεί λοιπόν απεγνωσμένα να βρει την “κίνηση” που θα τον υπερασπιστεί από την “ήττα” στην ζωή-παιχνίδι, και όσο περνάει ο χρόνος το αισθάνεται όλο και πιο έντονα, όλο και πιο κοντά του. Τελικά, μετά από μια αναμέτρηση με τον παλιό μέντορά του, Valentinov, και λίγο πριν κερδίσει την κρίσιμη παρτίδα ο Luzhin συνειδητοποιεί ότι πρέπει “να εγκαταλείψει το παιχνίδι”, όπως λέει ο ίδιος στη σύζυγό του (η οποία προσπαθεί απεγνωσμένα να επικοινωνήσει μαζί του). Κλειδώνεται στο μπάνιο (την ώρα που η σύζυγός του και επισκέπτες χτυπούν απεγνωσμένα την πόρτα). Εκείνος ανεβαίνει στο παράθυρο, και αν και υπονοείται ότι πεθαίνει, η κατάληξη είναι σκόπιμα ασαφής. Η τελευταία γραμμή του μυθιστορήματος έχει ως εξής: Η πόρτα τελικά έσπασε “Αλεξάντερ Ιβάνοβιτς,Αλεξάντερ Ιβάνοβιτς” ακούστηκε από αρκετές φωνές. Όμως δεν υπήρχε Αλεξάντερ Ιβάνοβιτς.

 

Σκακιστική νουβέλα – Stefan Zweig

Σκακιστικη νουβέλα zweigΣτη Σκακιστική Νουβέλα, ο Τσβάιχ αναφέρεται ανοικτά στη διαλεκτική φύση του σκακιού, την ιδιομορφία του να συνενώνει τα πιο αντίθετα γνωρίσματα της ύπαρξης, όπως την λογική και την φαντασία.
Ο Τσβάιχ χρησιμοποιεί ψυχολογικού τύπου περιγραφές, ενώ η γραφή του είναι κομψή και διεισδυτική. Οι ήρωες του κινούνται σε ακραίες καταστάσεις, καθώς αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στον κόσμο της φαντασίας και της πραγματικότητας. Πρόκειται για διχασμένες προσωπικότητες, οι οποίες μετεωρίζονται ανάμεσα στο υγιές και το νοσηρό. Άλλωστε, το ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση και τις θεωρίες του Φρόυντ επηρέασε τις νουβέλες, τα δοκίμια και τις βιογραφίες του. Στο πλοίο, με δρομολόγιο από τη Νέα Υόρκη στο Ρίο και το Μπουένος Άιρες, όπου αρκετοί Ευρωπαίοι επιβάτες, φεύγοντας μακριά από τη βία και τη σύγχυση του ναζισμού, αναζητούν καταφύγιο στην Αργεντινή και τη Βραζιλία ως τόπο εξορίας και ελπίδας, ο δρ. Μπ. αντιμετωπίζει σε μια παρτίδα σκακιού τον Μίρκο Τσέντοβιτς, τον σκοτεινό παγκόσμιο πρωταθλητή. Ο συγγραφέας αναπτύσσει με μεγαλειώδη τρόπο το θέμα του πνευματικού εγκλεισμού που δεν μπορεί να βρει διέξοδο παρά στην τρέλα. Ο δρ. Μπ., πριν ταξιδέψει, υπέστη από τους ναζί μια ιδιαίτερη φυλάκιση σ’ ένα εντελώς άδειο δωμάτιο ξενοδοχείου, χωρίς τίποτα να μπορεί ν’ απασχολήσει ή να διασκεδάσει το μυαλό του, μέχρι που ανακάλυψε ένα εγχειρίδιο με παρτίδες σκακιού που άρχισε ν’ αποστηθίζει και να ξαναπαίζει από μνήμης. Έχοντας εξαντλήσει τις πηγές του βιβλίου, το μυαλό του τον οδήγησε σε παρτίδες με αντίπαλο τον εαυτό του κι έτσι άρχισε να υποβάλλεται σε μια σχιζοφρενική διάλυση που επρόκειτο να αποβεί μοιραία.
Μέσα από αυτή την εξιστόρηση, που δεν είναι παρά η κρυφή αυτοβιογραφική εξομολόγηση της πορείας του ίδιου του συγγραφέα ως την εξορία του το ’40 στη Νότιο Αμερική και τη δραματική αυτοκτονία του, ο Τσβάιχ θέτει τα ερωτήματα για το διχασμό ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, το επιθυμητό και το υπαρκτό, αναδεικνύοντας τη σύγκρουση ανάμεσα στην πνευματική κληρονομιά του ανθρωπισμού και την κτηνώδη λογική της φασιστικής βαρβαρότητας.
Η «Σκακιστική νουβέλα» του μεγάλου αυστροεβραίου συγγραφέα είναι δικαίως μια από πλέον διαβασμένες και σχολιασμένες νουβέλες του εικοστού αιώνα.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα