Η Παγκόσμια ημέρα κατά της ερημοποίησης και της ξηρασίας καθιερώθηκε από τον Ο.Η.Ε. το 1995. Η ερημοποίηση, η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη, σύμφωνα με την Παγκόσμια Σύνοδο του Ρίο (1992).
Ετσι, από το 1994 προωθήθηκε η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης την οποία υπέγραψαν 195 χώρες με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των ανθρώπων στις περιοχές που κινδυνεύουν με ερημοποίηση, για να διατηρήσουν και να επαναφέρουν την παραγωγικότητα της γης και του εδάφους και για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της ξηρασίας.
Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση με τον ν. 2468 (Υπ. Απόφαση 974/27-7-2001, Φ.Ε.Κ. 99605/3719), καθώς 30% του ελληνικού εδάφους απειλείται με ερημοποίηση και ιδιαίτερα το ανατολικό τμήμα της Κρήτης, όπως φαίνεται και στο σχετικό χάρτη.
Ερημοποίηση είναι η υποβάθμιση της γης, μία σταδιακή απώλεια της παραγωγικότητας του εδάφους και μείωση της φυτικής κάλυψης που συμβαίνει σαν αποτέλεσμα ανθρώπινων δραστηριοτήτων και κλιματικών φαινομένων όπως οι παρατεταμένες ξηρασίες και οι πλημμύρες. Ενώ το εύφορο έδαφος χρειάζεται αιώνες για να δημιουργηθεί, με την κακή διαχείριση μπορεί να διαλυθεί, να παρασυρθεί με μια πλημμύρα ή μία δυνατή βροχή. Ανάμεσα στις αιτίες της ερημοποίησης βρίσκονται η εντατική καλλιέργεια, η υπερβόσκηση, η αποδάσωση (από τις πυρκαγιές ή από την αποψίλωση των δασών για άλλους λόγους) και οι κακές πρακτικές άρδευσης..
Η ερημοποίηση επηρεάζει περισσότερο τους φτωχούς αγρότες. Περίπου 1,5 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως εξαρτώνται από υποβαθμιζόμενες περιοχές για τη ζωή τους, και σχεδόν οι μισοί φτωχοί του κόσμου (42%) ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές. Η κατάσταση αυτή αποσταθεροποιεί πολιτικά τεράστιες περιοχές. Η ερημοποίηση, η υποβάθμιση της γης και η ξηρασία προκαλεί μεταναστεύσεις. Εκτιμάται ότι ως το 2020 κάπου 60 εκατ. άνθρωποι θα μεταναστεύσουν από τις υποΣαχάριες περιοχές προς τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη. Στη Σαχάρα η ερημοποίηση επεκτείνεται κατά 2.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα το χρόνο, ερημοποιώντας μια έκταση ίση με το 20% της Ελλάδας και αυξάνοντας τη σκόνη που μεταφέρεται στη χώρα μας μέσω των ανέμων. Η σκόνη αυτή μεταφέρει ρύπους από την Αφρική, όπως επισημαίνουν επιστήμονες του Πανεπιστημίου Αθηνών (βλ. ένθετο Real Planet στην εφημερίδα “Real News”, 15-6-2014).
Πάνω από 110 χώρες απειλούνται δυνητικά από την ερημοποίηση κι αν καταρρεύσει η παραγωγή τροφίμων στις περιοχές που κινδυνεύουν με ερημοποίηση, τότε οι τιμές των τροφίμων θα πάνε στα ύψη. Οι οικονομικές απώλειες από την ερημοποίηση υπολογίζονται παγκοσμίως σε 42 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Γι’ αυτό ο Ο.Η.Ε. προτείνει αποκατάσταση της υποβαθμισμένης γης, για να αποφύγουμε τις καταστροφές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, για να παράγουμε επαρκή τροφή και να μειώσουμε τον ανταγωνισμό για τον έλεγχο των φυσικών πόρων.
Απέναντι σ’ όλα αυτά θα πρέπει να υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια υπεράσπισης των δασικών εκτάσεων, εξοικονόμηση νερού και προστασία των υδάτινων αποθεμάτων, αλλαγή σε γεωργικές πρακτικές που σπαταλάνε νερό, αύξηση της φυτοκάλυψης, των χώρων πρασίνου και των δασών, αντιμετώπιση της υπερβόσκησης και των πυρκαγιών.
Σε μία μικρή προσπάθεια να συμβάλει στην αλλαγή συνειδήσεων και πρακτικών, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου, στα πλαίσια και του νεοϊδρυθέντος Τοπικού Δικτύου «Ένας κήπος στο σχολείο μου» μοίρασε τις μέρες αυτές 600 αρωματικά φυτά της Κρήτης (δεντρολίβανο, φασκόμηλο, λεβάντα) αλλά και ντοματιές σε 10 σχολεία των Χανίων, για να ξεκινήσει ή να εμπλουτιστεί ο σχολικός τους κήπος, ή για να δοθούν για φροντίδα το καλοκαίρι στους μαθητές που συμμετέχουν στις περιβαλλοντικές ομάδες αυτών των σχολείων, ώστε να μπουν στο κλίμα της δημιουργίας ενός κήπου και να είναι έτοιμοι από το Σεπτέμβρη με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς να φτιάξουν ή να βελτιώσουν τον κήπο του σχολείου τους, να πρασινίσουν και να αλλάξουν το σχολείο τους, αλλάζοντας την πόλη και τον τόπο που ζουν.
Ο στόχος αυτού του Δικτύου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι να αλλάξουν μαθητές κι εκπαιδευτικοί το σχολικό χώρο φέρνοντας τη φύση στο σχολείο, να μάθουν για τη μεγάλη και σημαντική βιοποικιλότητα της Κρήτης και τη σημασία της για το περιβάλλον, την οικολογική ισορροπία, τη διατροφή μας, την υγεία μας, αλλά και για την τοπική οικονομία.
Η δράση αυτή ήταν μόνο η αρχή. Πολύ περισσότερα πράγματα μπορούν να γίνουν από την επόμενη σχολική χρονιά με βάση και τις ιδέες των εκπαιδευτικών και των μαθητών που συμμετέχουν.
* υπεύθυνος του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου
Βασική πηγή για τα στοιχεία αυτού του κειμένου είναι η Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης
