Σε μια ελεύθερη κοινωνία ο σκιτσογράφος πρέπει να βάζει ο ίδιος όρια στη σάτιρα και τα όρια αυτά ορίζονται από τα ιερά και όσια των άλλων, αλλά και τον αυτοσαρκασμό του ίδιου του δημιουργού. Αυτό επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ο σκιτσογράφος – γελοιογράφος Αντώνης Νικολόπουλος, γνωστός στο ευρύ κοινό ως Soloup. O Soloup, που πρόσφατα μάγεψε κοινό και κριτικούς με το graphic novel “Αϊβαλί”, δίνει τακτικά το στίγμα του στον πολιτικό Τύπο ως γελοιογράφος, σχολιάζοντας με την πένα του την επικαιρότητα.
A ποστολή δύσκολη, αλλά και συναρπαστική, όπως παραδέχεται μιλώντας στις “διαδρομές”, οι οποίες επικοινώνησαν μαζί του με αφορμή την παρουσία και τη συμμετοχή στην ημερίδα που διοργανώνεται σήμερα στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου με τίτλο «Χίλια μύρια νήματα: Ιστορία, Λογοτεχνία, Κόμικς, Ψυχολογία με αφορμή το “Αϊβαλί”».
Το graphic novel “Αϊβαλί” που δημιουργήσατε γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Αν, όπως λένε, η μαγεία της λογοτεχνίας βρίσκεται στο γεγονός ότι ο αναγνώστης φτιάχνει τις δικές του εικόνες καθώς διαβάζει μια ιστορία, η γοητεία των graphic novels πού κρύβεται;
Οποιοδήποτε κείμενο της λογοτεχνίας μας παρέχει τη δυνατότητα ως αναγνώστες να φανταζόμαστε τις εικόνες που περιγράφονται. Ο αναγνώστης και ο συγγραφέας δηλαδή γίνονται συνένοχοι καθώς ο πρώτος αναπλάθει -με τις δικές του εμπειρίες- αυτό που περιγράφει ο δεύτερος. Από την άλλη, όταν προσθέτουμε πληροφορία και εικόνα στο κείμενο κινούμαστε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Περιορίζουμε τη φαντασία του αναγνώστη, αλλά ταυτόχρονα εμπλουτίζουμε τον λόγο με στοιχεία που θα ήταν αδύνατο να τα είχαμε σε ένα κείμενο. Πέρα από τα κλασικά εικονογραφημένα που περίπου εικονογραφείται ό,τι γράφει το κείμενο, η μοντέρνα προσέγγιση των graphic novels μπορεί να αποδώσει πολύ δυνατές αναγνωστικές συγκινήσεις. Για παράδειγμα στο “Αϊβαλί” το σκίτσο μπορεί να είναι πιο λαϊκότροπο, πιο ρεαλιστικό ή πιο καρτουνίστικο προσφέροντάς μας οπτικές χροιές που δεν θα μπορούσαμε να τις είχαμε σε ένα απλό κείμενο.
Η σκηνή των κόμικ στην Ελλάδα έχει κάνει βήματα τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, έχω την αίσθηση ότι ακόμα δεν χαίρει της αναγνώρισης που της αξίζει. Η δική σας άποψη;
Τα κόμικ είναι έτσι κι αλλιώς μια από τις νεότερες τέχνες καθώς μιλάμε για μια “ενήλικη” ζωή γύρω στα 40 χρόνια. Τα 40 όμως χρόνια αυτά είναι αρκετά για να ωριμάσει η ιδέα των κόμικ στο κοινό καθώς πέρα από τη δική τους ντόπια ιστορία υπάρχει και η παγκόσμια ιστορία τους. Αποδεικνύεται δε ότι είναι ένα μέσο έκφρασης αρκετά δημοφιλές ειδικά σε νεότερες ηλικίες. Νομίζω λοιπόν ότι έχει φτάσει η στιγμή της αναγνώρισης. Εγώ τουλάχιστον αυτό που εισπράττω με το “Αϊβαλί” είναι μια αποδοχή από ένα ευρύτερο κοινό από το κοινό των κόμικς. Επίσης, με καλούν συχνά σε πανεπιστήμια, γίνονται αναλύσεις από ειδικούς κ.λπ., άρα και οι ειδικοί αποδέχονται την πραγματικότητα των κόμικς, ενώ με την απήχηση που είχε το “Αϊβαλί” τα κόμικς μπήκαν για πρώτη φορά στο Μουσείο Μπενάκη και άλλους αντίστοιχους χώρους. Και βέβαια δεν είναι μόνο το “Αϊβαλί”, θα έρθουν κι άλλα κόμικς και graphic novels από εδώ και πέρα. Συνεπώς νομίζω ότι έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο ωριμότητας και αποδοχής από το ευρύτερο κοινό.
Εργάζεστε ως γελοιογράφος στο “Ποντίκι”. Η εποχή των μνημονίων είναι προνομιακή για έναν γελοιογράφο υπό την έννοια ότι ζούμε έντονες καταστάσεις, με πολλούς αρνητικούς και θετικούς πρωταγωνιστές;
Δεν θα το έλεγα, σίγουρα πάντως είναι μια πολύπλοκη περίοδος και αρκετά δύσκολη για τη γελοιογραφία. Κι αυτό γιατί, παρότι δίνει ερεθίσματα, αν παρατηρήσει κανείς το πώς πιάνουν την επικαιρότητα οι σκιτσογράφοι για πρώτη φορά θα δει πάρα πολλές διαφορές. Βλέπεις, δηλαδή, διαφορετικές ματιές και μάλιστα με ιδιαίτερη ένταση. Παλαιότερα το να κριτικάρεις την εξουσία ήταν κάτι πιο μονοδιάστατο, ενώ τώρα υπάρχει μια πολυδιάσπαση της γελοιογραφίας ανάλογη με την πολιτική πολυδιάσπαση.
Συχνά με αφορμή διάφορα περιστατικά γίνεται λόγος για τα όρια της γελοιογραφίας και της σάτιρας. Πού μπαίνουν -αν μπαίνουν- κατά τη γνώμη σας αυτά τα όρια;
Οταν μιλάμε για ελευθερία του λόγου εννοούμε να μην λογοκρίνεται ο λόγος και ειδικότερα ο αιχμηρός λόγος της γελοιογραφίας. Από την άλλη, με το τι κάνεις χιούμορ σε μια ελεύθερη κοινωνία, σχετίζεται με τα όρια που πρέπει να βάζει στον εαυτό του ο σκιτσογράφος. Δεν μπορείς για παράδειγμα να παίζεις με τον θάνατο των ανθρώπων ή με τα ιερά και όσια κάποιων άλλων. Αυτό σημαίνει ότι η γελοιογραφία πρέπει να έχει μέσα της σε έναν βαθμό τον αυτοσαρκασμό. Δηλαδή, ως χριστιανός ορθόδοξος μπορώ να κάνω σάτιρα απέναντι στη θρησκεία μου, ως κάτι που αποτελεί κομμάτι του εαυτού μου, αλλά υπάρχει πρόβλημα όταν κάνω αστεία με τη θρησκεία κάποιου άλλου. Εδώ μπαίνει και το θέμα ως προς το “Charlie Hebdo” και τους μουσουλμάνους ή -σε άλλες περιπτώσεις- με τους Εβραίους και γενικότερα με τα ιερά και όσια κάποιων άλλων. Θεωρώ, λοιπόν, ότι τα όρια δεν πρέπει να μπαίνουν από τη λογοκρισία, αλλά από τις πολιτισμικές αξίες μιας κοινωνίας και την αυτοκριτική του σκιτσογράφου.
Κάποιοι λένε ότι το δράμα κατοικεί μέσα στην κωμωδία και συχνά βλέπουμε γελοιογραφίες που ισορροπούν ανάμεσα σε αυτά τα δύο στοιχεία. Πώς μπορεί κανείς να συνδυάζει την τραγική όψη της ζωής με την αποστολή να προκαλέσει το γέλιο στον αναγνώστη;
Η πολιτική γελοιογραφία δεν βγάζει πάντα γέλιο, αλλά όταν βγάζει είναι εξαιρετική. Τις περισσότερες φορές είναι απλώς ο συνδυασμός κάποιων στοιχείων της επικαιρότητας με μια τελείως άλλη οπτική για ό,τι μάς συμβαίνει ως κοινωνία. Εδώ ταιριάζει το “μια εικόνα – χίλιες λέξεις” καθώς ο γελοιογράφος μπορεί να συμπυκνώσει με ένα σκίτσο το ρεπορτάζ μιας ολόκληρης σελίδας. Ωστόσο, αυτό δεν βγάζει κατά ανάγκη πάντα γέλιο, χωρίς βέβαια να σημαίνει ότι αυτές είναι κακές γελοιογραφίες. Οταν όμως τυχαίνει μια γελοιογραφία να προκαλέσει και το αβίαστο γέλιο στον αναγνώστη, τότε μιλάμε για μια θεϊκή γελοιογραφία. Είναι σαν να συνωμοτεί το σύμπαν της πολιτικής επικαιρότητας με το τέχνασμα του σκιτσογράφου. Αυτός είναι πάντα ο στόχος απλώς δεν είναι πάντα επιτεύξιμος.
Επιστημονική ημερίδα
Να σημειώσουμε ότι οι εκδηλώσεις που γίνονται στο πλαίσιο της έκθεσης “Από τα Χανιά στο Αϊβαλί: Ένα ταξίδι στον χρόνο” που συνδιοργανώνουν οι: Δήμος Χανίων, Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτισμού και Περιβάλλοντος Δήμου Χανίων – Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου και Σύνδεσμος Φιλολόγων Νομού Χανίων, ολοκληρώνονται σήμερα με την επιστημονική ημερίδα που πραγματοποιείται στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου. Η ημερίδα έχει ως τίτλο ημερίδα: “Χίλια μύρια νήματα: Ιστορία, Λογοτεχνία, Κόμικς, Ψυχολογία με αφορμή το Αϊβαλί” και το πρόγραμμα έχει ως εξής:
Πρώτη συνεδρία: Λογοτεχνία / Κόμικ
• 5μ.μ. – 5.20μ.μ.: “Η αφήγηση μιας αφήγησης: το Αϊβαλί στο μουσείο Μπενάκη”, Αννα Βακοντίου, φοιτήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
• 5.20 – 5.40μ.μ.: “Η ιστορία της Ελλάδας μέσα από τα κόμικς της. Όρια και προϋποθέσεις”, Δημήτρης Μποκής, κοινωνιολόγος-ερευνητής.
• 5.40 – 6μ.μ.: “Αναπαραστάσεις της πατρίδας: από το Αϊβαλί του Κόντογλου στο Αϊβαλί του Σολούπ”, Κέλη Δασκαλά, διδάσκουσα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
• 6 – 6.20μ.μ.: ‘Το 1922 στην ελληνική πεζογραφία. Κείμενα και αναθεωρήσεις”, Αγγέλα Καστρινάκη, καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης – πεζογράφος.
• 6.20 – 6.45μ.μ.: Συζήτηση.
• 6. 45 – 7μ.μ.: Διάλειμμα – καφές.
Δεύτερη συνεδρία: Ιστορία / Ψυχολογία
• 7 – 7.20μ.μ.: “Τα τελευταία χρόνια της παραμονής των Μουσουλμάνων στην Κρήτη και η αναχώρησή τους για την Τουρκία”, Νίκος Ανδριώτης, ιστορικός.
• 7.20 – 7.40μ.μ.: “Οι Τουρκοκρητικοί του χθες και του σήμερα”, Κωστής Κεφαλάκης, δάσκαλος – ερευνητής.
• 7.40 – 7.50μ.μ.: “Μνήμες και βιώματα από τη Μικρασία, ψυχής πατρίδα”, Στέλλα Γκοζάνη – Χαριτάκη, πρόεδρος της Αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος»
• 7.50 – 8.20μ.μ.: “Με τον Διωγμό του 1922 στην ψυχή μας”, Λίμπυ Τατά Αρσέλ, συγγραφέας – ομότιμη καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης
• 8.20 – 8.40μ.μ.: “Πολλαπλές αφηγήσεις στο graphic novel Αϊβαλί”, Soloúp/ Αντώνης Νικολόπουλος, σκιτσογράφος – διδάκτωρ ΤΠΤΕ του Πανεπιστημίου Αιγαίου
• 8.40 – 9μ.μ.: Συζήτηση.
