Ο συμβιβασμός

1 από 3

«Οι συμβιβασμοί είναι απαραίτητοι για να
κυβερνήσεις μια χώρα και κάνεις συμβιβασμούς
με τους εχθρούς σου, όχι με τους φίλους».
[Νέλσον Μαντέλα (1918 – 2013)]

ΑΝ στην Παγκόσμια Ιστορία, η διπλωματία θεωρείται ως η συνέχιση ενός (οποιουδήποτε) πολέμου “με άλλα μέσα”, τότε ένας “έντιμος” συμβιβασμός ανάμεσα στα δυο αντιμαχόμενα μέρη είναι η καλύτερη διασφάλιση της ειρήνης… Ο συμβιβασμός είναι κανόνας και νόμος στη φύση και στη ζωή των ανθρώπων. Όχι η απόλυτη υποταγή.

«Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ, αλλά και η κοινωνική ζωή, θα ήταν ανέφικτες, αν δεν υπήρχαν η συνδιαλλαγή και ο συμβιβασμός», μας λέει ο Γάλλος κοινωνικός ψυχολόγος Γκυστάβ Λεμπόν (Gustave Lebon, 1841-1931). Κλασική και πασίγνωστη εξάλλου η πρόταση που θέλει την πολιτική να είναι «η τέχνη του εφικτού»: Δηλαδή το αποτέλεσμα που προκύπτει από έναν “έξυπνο” συμβιβασμό. Μάλιστα τέτοιος που ο κάθε απερχόμενος από τη διαπραγμάτευση να έχει την αίσθηση ότι βγαίνει κερδισμένος!

ΓΕΝΙΚΑ, η ζωή στις περισσότερες εκφάνσεις της δεν είναι παρά η απόρροια διαρκών μικρών ή μεγάλων συμβιβασμών. Αναρωτιόμαστε τακτικά, αν το άτομο (το κάθε ανθρώπινο πρόσωπο) είναι ικανό να πραγματοποιήσει τα όνειρά του ή απλά θα πρέπει να επιβιώνει κάνοντας συμβιβασμούς (compromis, compromise). Εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου (χαρακτήρας), πιθανόν όμως να είναι και συνέπεια των ποικίλων συνθηκών που περιβάλλουν ένα άτομο. O χαρακτηρισμός «συμβιβασμένος», ιδιαίτερα στην ιδιωτική ζωή, πολλές φορές ενέχει στοιχεία ταπεινωτικά ή περιφρονητικά!
ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑι πως ακόμη και η έννοια της θρησκείας είναι ένας συμβιβασμός ανάμεσα στο είναι και το μη είναι, το υπάρχον και το μη υπάρχον, το φυσικό και το μεταφυσικό. Είναι το ένστικτο της επιβίωσης που φέρνει τον άνθρωπο συχνότερα αντιμέτωπο με κάθε λογής – λογής συμβιβασμούς. Το βλέπουμε, το βιώνουμε εντονότερα στην πολιτική (εσωτερική και εξωτερική) των εθνών. Το ζούμε στο πετσί μας εμείς στην Ελλάδα, με τις βίαιες προσαρμογές της ζωής μας στα μνημονιακά «καλούπια» και τις απαιτήσεις των δανειστών μας.

ΜΑ και κάθε ανθρώπινη σχέση (ατομική ή συλλογική) συνεπάγεται συμβιβασμούς για “να περπατήσει”! Ξεκινώντας από τις επώδυνες σχέσεις μας με τους «συντηρητικούς» όπως τους θεωρούμε γονείς μας, αργότερα με τους «αυστηρούς» δασκάλους, με τους «στριμμένους» προϊσταμένους στη δουλειά, με τις «κοινωνικές» φιλίες μας, κατόπιν με τους «παράλογους» αξιωματικούς στο στρατό κ.ά., για να φτάσουμε στην τρυφερή σχέση μας με το άλλο φύλο. Χωρίς συμβιβασμούς δεν προχωρούμε… Ναι, η ρήξη είναι μια ριζοσπαστική απόφαση που όμως ενέχει οδυνηρά αποτελέσματα, αν δεν υπάρχουν εναλλακτικές σωτήριες διέξοδοι. Μια ρήξη, για τη «ρήξη» ποτέ δεν θα φέρει ισοδύναμα αποτελέσματα, με τα «θετικά» ενός συμβιβασμού.

ΣΤΟΝ έρωτα, όταν αυτός δεν είναι άθυρμα ενός τρελού και ανεξέλεγκτου πάθους, ανυπότακτου σε νόμους και κοινωνικές συμβατικότητες, ο συμβιβασμός στην αρχή αποτελεί μια άγνωστη λέξη! Γίνεται όμως «γνωστή», όταν οι δυο ερωτευμένοι, με την πάροδο του χρόνου και την αποκτηθείσα ωριμότητά τους, αποφασίζουν να ενωθούν με τα δεσμά του γάμου. Τότε, αν θέλουν να επιβιώσει ο έρωτάς τους αλλά και να διατηρηθεί η «έγγαμη» σχέση τους, θα πρέπει να κάνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις. Οι άλλοτε μαξιμαλιστικές απαιτήσεις περιορίζονται σε ανεκτά επίπεδα εξισορροπώντας συναίσθημα και λογική. Μας το λέει επιτυχημένα η νεαρή Αμερικανίδα συγγραφέας Gillian Flynn (1973-): «Ο γάμος είναι αποτέλεσμα προσπαθειών και συμβιβασμών. Και πάλι προσπαθειών, επικοινωνίας και συμβιβασμών».

ΑΛΛΑ, ας δούμε τι είναι ένας συμβιβασμός στην πολιτική; Είναι η συμφωνία που επιτυγχάνεται ανάμεσα σε δυο αντιπάλους (ή δυο ομάδες συμφερόντων). Με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Δηλαδή, ξανανακατεύονται  τα χαρτιά, μετά τη σύγκρουση και προτείνονται νέες ιδέες/προτάσεις για λύση, πιο θεμελιωμένες. Αυτό συμβαίνει φυσικά, όταν υπάρχει διάλογος «επί ίσοις όροις»… Η προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση (Αντ. Σαμαρά), σχετικά με την τρόικα, μάλλον εφάρμοζε αυτό που απέρριπτε πάντα η «σιδηρά κυρία» της Βρετανίας, η Μάργκαρετ Θάτσερ (1925-2013): «Αν θέλεις να είσαι αρεστός, τότε να είσαι έτοιμος να συμβιβάζεσαι με οτιδήποτε, οποτεδήποτε, μη καταφέρνοντας έτσι τίποτε»!
Η ΚΑΘΕ πλευρά, πριν κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αναζητά πρωτίστως καινούργιες συμμαχίες. Έπειτα προσπαθεί να «ξαναπαίξει» ένα παιχνίδι που έχει χαθεί οριστικά από προηγούμενους διαπραγματευτές με προσυμφωνημένα και υπογραμμένα! Αυτό συμβαίνει τώρα με τη χώρα μας. Επόμενο λοιπόν, ο υπουργός των Οικονομικών της Γερμανίας, ο πολύς κ. Σόιμπλε, να επιμένει στην «τήρηση των συμφωνηθέντων». Γι’ αυτό στην από κοινού συνέντευξη (5/2) με τον ημέτερο κ. Βαρουφάκη, είπε λακωνικά ότι η μόνη συμφωνία μεταξύ των δυο ανδρών είναι ότι… διαφωνούν σε όλα! Έτσι όμως συμβαίνει στη διπλωματία χιλιάδες χρόνια τώρα: ο συμβιβασμός ή έρχεται σιγά – σιγά, ή δεν έρχεται καθόλου.

ΣΕ μια διαπραγμάτευση εν καιρώ πραγματικού πολέμου προκύπτουν οι λεγόμενοι «αναγκαστικοί» συμβιβασμοί, όταν κάθονται στο τραπέζι «νικητές» και «ηττημένοι». Τότε ο ισχυρότερος είναι σε θέση να επιβάλλει τους όρους που θέλει. Ή, τους περισσότερους από αυτούς. Οπότε ό,τι επιτυγχάνει ως «αντάλλαγμα» ο ηττημένος, είναι μάλλον κέρδος γι’ αυτόν αφού περιορίζει έτσι περαιτέρω απώλειες. Περισώζεις ό,τι μπορείς να περισώσεις (περίπτωση Ελ. Βενιζέλου, Μικρασιατικής καταστροφής και υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης-1923) και δεν αφήνεσαι σε μια επικείμενη καταστροφή. Σε τέτοιες περιπτώσεις η διευθέτηση των όρων μιας συνθήκης (έμμεσος συμβιβασμός) είναι δυνατόν να γίνεται με διαιτησία (arbitrage) ή κατευθείαν με αμφίπλευρη συγκατάθεση των ενδιαφερομένων μερών. Τότε μιλάμε για κατάληξη ενός «επίπονου», «μαραθώνιου», «ιστορικού», «έντιμου», «αναγκαίου» διπλωματικού συμβιβασμού.

ΑΛΛΟΤΕ πάλι, ο ισχυρότερος μιας εμπόλεμης διένεξης, κι αν ακόμη έχει κηρυχθεί «ανακωχή» (όπως η Τουρκία στην Κύπρο το 1974), εν όψει διαπραγματεύσεων, παραβιάζει τα συμφωνηθέντα κατακτώντας, παρά το διεθνές δίκαιο πολέμου κι άλλα εδάφη. Ώστε στη διαπραγμάτευση να έχει περισσότερα οφέλη. Το ίδιο συμβαίνει σε πολλά σημεία του κόσμου, όπου πόλεμοι και συμβιβασμοί δεν λείπουν. Ορθά συνεπώς λέγεται πως ο κόσμος βρίσκεται σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση, με κάθε είδους «όπλα» και διπλωματικά «κόλπα». Η δε ειρήνη δεν είναι παρά μικρά διαλείμματα που προκύπτουν από συνεχείς συμβιβασμούς των ασθενέστερων του πλανήτη.

ΑΝ ΘΕΛΑΜΕ να πούμε γενικά τι είναι στην εποχή μας ένας πολιτικός συμβιβασμός, θα καταλήγαμε στις σαρκαστικές ρήσεις δυο λογίων: του Robert Lowell (1917-1977) που λέει ότι «ένας συμβιβασμός αποτελεί μια καλή ομπρέλα, αλλά μια κακή στέγη» και του G.K. Chesterton (1874-1936) που λέει: «συμβιβασμός παλιότερα σήμαινε ότι μισό καρβέλι ψωμί είναι καλύτερο από καθόλου ψωμί. Για τους σύγχρονους πολιτικούς, φαίνεται πως σημαίνει ότι μισό καρβέλι είναι καλύτερο από ολόκληρο καρβέλι».