Η γλωσσική και γνωστική ανάπτυξη νηπίων, παιδιών και εφήβων ολοκληρώνεται σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους – τα λεγόμενα παράθυρα. Ερευνητές τονίζουν την ανάγκη να εκμεταλλευόμαστε αυτές τις περιόδους, ώστε να μη χάνονται ευκαιρίες ανεπανάληπτες και χρόνος πολύτιμος.
Τα παράθυρα ανάπτυξης αναφέρονται κάθε φορά στη δυνατότητα του εγκέφαλου μας να μάθει και να ασκήσει συγκεκριμένες δεξιότητες. Στο σημερινό σημείωμα θα αναφερθώ περιληπτικά σε δύο περιόδους γνωστικής ανάπτυξης, η πρώτη αφορά τα νήπια κι η δεύτερη τους εφήβους. Επίσης, θα αναφερθώ σε δύο περιόδους γλωσσικής ανάπτυξης που αφορά Ελληνόπουλα, παιδιά και εφήβους. Οι προτάσεις μου βασίζονται σε ευρήματα, γνώμες ειδικών, οδηγίες του Συμβουλίου της Ευρώπης και παρατηρήσεις μου.
Γνωστική άνθηση σε σύγχυση ή οργανωμένη; Η παρατήρηση της ανάπτυξης ενός νηπίου είναι μια συναρπαστική ασχολία. Το νήπιο που δεν έχει πάει σχολείο αναφέρει στο βιβλίο του “The unschooled mind” o καθηγητής Gardner είναι ατίθασο, αυτόνομο και άχρονο. Αυτός ο μικρός επαναστάτης έχει ανάγκη από φροντίδα, προσοχή και αγάπη για να μην παθαίνει σύγχυση. Γονείς οδηγούν το νήπιο να χρησιμοποιεί ρήματα που εκφράζουν αισθήματα, ενώ χρησιμοποιούν φιλική γλώσσα σε σωστή σύνταξη.
Επίσης, βεβαιώνονται ότι κατανοεί, κάνει σωστή κατηγοριοποίηση και μαθαίνει σύμβολα. Φυσικά δεν αποθαρρύνουν το αυθόρμητο “Έλα να με κυνηγήσεις στον κήπο” όπως μου είπε προχθές ο 2χρονος Βασίλης. Ούτε τον διορθώνουν, αλλά εξηγούν με απλά λόγια: “Κοίτα”, μου λέει ο ίδιος “η κοιλιά μου είναι βαριά.” “Τι της έβαλες πονηρούλη”, τον ρωτώ. Ανάπτυξη της μητρικής γλώσσας Παρά το γεγονός ότι διδάσκω την Αγγλική οφείλω να υπερασπιστώ το δικαίωμα των παιδιών να γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό την ελληνική πριν αρχίσουν να μαθαίνουν μια ξένη γλώσσα (ξ.γ.).
Σύμμαχοί μου είναι πολλοί ειδικοί. Κατ’ αρχήν, ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης τονίζει σε παρεμβάσεις του ότι είναι ανάγκη κάθε ελληνόπουλο να ολοκληρώσει τη μάθηση της ελληνικής μέχρι τα 11 – 12 χρόνια του. Αυτό σημαίνει έκθεση και εμπλοκή του σε πολλά διαφορετικά γλωσσικά ερεθίσματα στο Δημοτικό πράγμα που θα θρέψει και τη φαντασία του. Είναι γνωστό ότι η γλώσσα μας λειτουργεί σαν μία πλούσια τράπεζα που δανείζει αφειδώς τις ευρωπαϊκές γλώσσες.
Γι’ αυτό κι ο γλωσσολόγος μας παροτρύνει να εμπλουτίζουμε τον λόγο μας καθημερινά. Τα ελληνόπουλα έχουν δικαίωμα να προικιστούν με τον πλούτο της Ελληνικής πριν αρχίσουν βασικές σπουδές μιας ξ.γ. Μαθαίνω μία ξένη γλώσσα Σε ξενόγλωσσο συνέδριο που έγινε στο Ηράκλειο, μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης πρότειναν η έναρξη της μάθησης της ξ.γ. να γίνεται στη Γ’ Δημοτικού.
Σε κάθε περίπτωση συστήνεται η έναρξη μάθησης της 1ης ξ.γ. να μην καθυστερεί μετά τα 13 – 14 έτη. Στο Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Γλωσσών (Common European Languages Framework) η έναρξη δεν ορίζεται, αλλά προτείνεται η 1η ξ.γ. να αρχίζει κατά τη διάρκεια της φοίτησης στο Δημοτικό Σχολείο. Και στα δύο σενάρια διδασκαλίας που προτείνονται η έμφαση δίνεται στον προφορικό λόγο και στην συνύπαρξη μητρικής και ξ.γ. στην αίθουσα διδασκαλίας. Μικρός αριθμός γονέων ωθεί μικρά παιδιά να αρχίσουν μία ξ.γ. πριν κατακτήσουν τις αντίστοιχες δομές και γνώσης της ελληνικής.
Για καλή τύχη της πλειοψηφίας των γονέων, σήμερα υπάρχουν μέθοδοι και μέσα για να μάθουν τα παιδιά την ξ.γ. στα 2/3 του χρόνου που απαιτείτο σε προηγούμενες δεκαετίες. Ετσι ένα παιδί που αρχίζει μια ξ.γ. στη Γ’ Δημοτικού φθάνει σε επίπεδο Β2 στην Β’ Γυμνασίου και σε επίπεδο Proficiency στη Γ’ Γυμνασίου, παρακολουθώντας μαθήματα σε Κέντρο Ξένων Γλωσσών . Είναι φανερό ότι σε χώρες που ομιλούνται 2 ή περισσότερες γλώσσες τα κριτήρια είναι διαφορετικά. Η γνωστική άνοιξη των εφήβων Η 2η κρίσιμη περίοδος γνωστικής ανάπτυξης είναι τα 3 – 4 πρώτα χρόνια της εφηβείας.
Σ’ αυτή την περίοδο οι λεκτικές και μαθηματικές ικανότητες καθώς και οι ικανότητες αντίληψης του χώρου εμφανίζουν αξιοσημείωτη ανάπτυξη. Αν υπάρχει σοβαρή έκθεση του εφήβου σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά, τοπικά προβλήματα, τότε διευρύνεται η χωρητικότητα της μνήμης του. Επίσης, η εμπλοκή του σε ομαδικές εργασίες, η αυτό-αξιολόγηση και η ετερο-αξιολόγηση αναπτύσσουν τη μεταγνώση του. Η εκπαίδευσή του σε τεχνικές μάθησης τον βοηθά να αντιλαμβάνεται σωστά τον χρόνο και να μαθαίνει εύκολα και αποτελεσματικά.
Τα παραπάνω μπορεί να οδηγήσουν έναν έφηβο σε εγωκεντρισμό και εσωστρέφεια γι’ αυτό οφείλει να βοηθηθεί από το υποστηρικτικό του δίκτυο.
Η ομάδα, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί του τον βοηθούν να διαλύει τυχόν προσωπικούς μύθους που έχει δημιουργήσει.
Συμπερασματικά Καλούμαστε να σεβαστούμε τα δικαιώματα παιδιών και εφήβων στις κρίσιμες περιόδους της ανάπτυξής τους:
• Τα νήπια να μάθουν να αυτονομούνται σταδιακά σε σκέψη και δράση, να κοινωνικοποιούνται και να αγαπούν τη γλώσσα μας.
• Στο Δημοτικό να προικίσουμε τα παιδιά με τον πλούτο της Ελληνικής.
• Η έναρξη μάθησης μίας ξένης γλώσσας να γίνεται στη Γ’ Δημοτικού.
• Οι έφηβοι να αναπτύξουν μεταγνώση, συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη και τις προσωπικές τους μεθόδους μάθησης τελειώνοντας το Γυμνάσιο.
* Συγγραφέας, μέλος της Γ.Σ. της Ελληνικής Επιτροπής της Γιούνισεφ Πτυχιούχος Ψυχολογίας – Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στη Διά Βίου Μάθηση Επικοινωνία: polygnosi@gmail.com, 2821040400, facebook: polygnosi
