Κεφάλαιο 4
Ο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ή γέννηση της Νεότερης ΦιλοσοφίαςLuc Ferry
διάσημος Γάλλος φιλόσοφος
Εκδόσεις Πλέθρον
Μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος
2008
Ι. Μια νέα θεωρία της γνώσης: μια τάξη του κόσμου που δεν είναι πλέον δεδομένη αλλά κατασκευασμένη
ΙΙ. Μια ηθική επανάσταση της θεωρίας: αν το προς μίμηση πρότυπο δεν είναι πλέον δεδομένο, όπως στους αρχαίους, πρέπει να το επινοήσουμε….
ΙΙΙ. Η γέννηση της ανθρωπιστικής ηθικής και της ανθρώπινης τραγωδίας
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΛΕΟΝ ΜΙΑ ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΤΑΞΗ
Με το σημερινό κείμενό μας θα προσπαθήσουμε να ολοκληρώσουμε με το επόμενο άρθρο μας τα υπόλοιπα σημαντικά περιεχόμενα του ιδιαίτερα σημαντικού βιβλίου του Luc Ferry, με τον γενικό τίτλο: «ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΝΑ ΖΟΥΜΕ» και υπότιτλο: Φιλοσοφική πραγματεία για τις νεότερες γενιές… , ένα βιβλίο 307 σελίδων. Με διαδρομή μας έως τις 169 σελίδες. Στο τελευταίο τέταρτο αυτής της σελίδας ο υπότιτλος τον οποίο αναφέραμε στο τέλος του προηγούμενου κειμένου μας είναι: «Η ανάδυση μιας νεωτερικής πνευματικότητας. Πώς να εννοήσουμε την σωτηρία αν ο κόσμος δεν αποτελεί πλέον μια αρμονική τάξη και αν ο θεός είναι νεκρός;» οι θρησκείες της επίγειας Σωτηρίας, κυρίως δε ο επιστημονισμός, ο πατριωτισμός και ο κομμουνισμός ήταν ένα ισχυρό γεγονός που σηματοδότησε πως οι Νεότεροι δεν μπορούσαν να βασιστούν σε μια κοσμική τάξη.
ΠΟΣΟΙ ΧΑΘΗΚΑΝ ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ;
Με αυτά τα νέα δεδομένα επινόησαν υποκατάστατα θρησκειών, πνευματικότητες δίχως θεό. Ή με απλούς όρους ιδεολογίες, που, ενώ κήρυτταν τις περισσότερες φορές έναν ριζικό αθεϊσμό, γατζώθηκαν με όλα αυτά από ιδεώδη τα οποία ήταν ικανά να προσφέρουν νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, ή μάλλον να δικαιολογήσουν το γεγονός ότι πεθαίνουμε για χάρη τους. Με επίκεντρο «τρία είδωλα;» τρεις τρόπους που μπορούμε να «σώσουμε» τη ζωή μας ή να δικαιολογήσουμε τον θάνατό μας για μια ανώτερη υπόθεση: ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ, την ΕΠΙΣΤΗΜΗ. Για να καταφέρουμε να διασώσουμε το ουσιώδες μέρος της πίστης καταφέραμε να διαστείλουμε, διατηρήσουμε «την πεποίθηση» ότι «σωθήκαμε» χάρη σε μια τελευταία οδοπρόσβαση στην αιωνιότητα. Αλλά, όσο κ αν το άτομο αφοσιώνεται σε μια ανώτερη υπόθεση με την πεποίθηση ότι το ιδεώδες είναι απείρως, σημαντικότερο από την ατομική ζωή, στο τέλος αυτό υποφέρει και πεθαίνει ως ξεχωριστό ον και κανείς άλλος στη θέση του.
ΟΛΟΙ ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΟΥΦΙΕΣ ΑΦΑΙΡΕΣΕΙΣ
Όμως, απέναντι σ’ αυτόν τον προσωπικό θάνατο ο φασισμός, ο εθνικισμός, ο κομμουνισμός, ο επιστημονισμός, αλλά και ο υπερτεχνολογισμός, καθώς και όλοι οι ΙΣΜΟΙ κινδυνεύουν σε μεγάλο βαθμό να εμφανιστούν αργά ή γρήγορα ως απελπιστικά κούφιες αφαιρέσεις.
Με αυτό τον τίτλο παρουσίασα το 1978 την τολμηρή ποιητική μου συλλογή στο Πανεπιστήμιο William and marry στη Βιρτζίνια, στη φιλοσοφική Σχολή. Αυτή τη συλλογή (ως χειρόγραφο) την κατέθεσα στο Πανεπιστήμιο, χωρίς έκτοτε οι συνθήκες να είναι ευνοϊκές από την πλευρά μου για την έκδοσή της…..
Όμως, μέσα από τις ΑΦΑΙΡΕΣΕΙΣ των ζημιογόνων καταστάσεων που πραγματοποίησε ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ, ο οποίος, όμως, έχει αντιμετωπίσει, κυρίως, στη μετανεωτερικότητα την δική του κρίση με τις απολυτότητές τους.
Για να τονίσει ο Luc Ferry ότι:
ΚΑΤΑΦΕΡΑΜΕ ΝΑ ΕΥΤΥΧΗΣΟΜΕ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ;
Όσον αφορά στον «κριτικό στοχασμό» όπως διατύπωσα από την αρχή του βιβλίου ΕΙΝΑΙ μια αρετή απαραίτητη, μια ουσιώδης απαίτηση για τον Δημοκρατικό μας κόσμο, αλλά δεν αποτελεί από καμιά άποψη και το τονίζω – προνόμιο της Φιλοσοφίας…. ουσιαστικό.
Πάντως, όπως η φιλοσοφία του διαφωτισμού ήρθε σε ρήξη με τις μεγάλες κοσμολογίες της αρχαιότητας, εγκαινιάζοντας μια κριτική κατά της θρησκείας. Έτσι και οι μεταμοντέρνοι θα θέσουν στο στόχαστρο τους τις δύο ισχυρότερες πεποιθήσεις που διαπνέουν τους νεότερους. Αφενός αυτοί που θεώρησαν ότι το ανθρώπινο ον είναι το κέντρο του κόσμου, θεμέλιο όλων των ηθικών, πολιτικών αξιών και αφετέρου τη δεύτερη που υποστηρίζει ότι ο ορθός λόγος είναι μια εξαιρετική δύναμη χειραφέτησης και ότι χάρη στην πρόοδο του ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ θα καταφέρουμε επιτέλους να ζήσουμε ελεύθεροι κι ευτυχισμένοι.
Όμως η μεταμοντέρνα φιλοσοφία θα αμφισβητήσει αυτά τα δύο αξιώματα για να αποτελέσει την κριτική του ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ, και συγχρόνως και του ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ. Για να περάσει ο Μετα-μοντερνισμός στην σφοδρή αποδόμηση του ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ. Όμως, στο τέλος (της σελ. 17), διερωτάται ο Χάϊντεγκερ λέγοντας: «Τελικά, ποιός ο λόγος να αποδομηθεί αυτό που τόσο δυσκολεύτηκε να οικοδομήσει ο νεότερος ανθρωπισμός;».
Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟ
Για να προσθέσει ακόμα, τα εξής: ο φιλόσοφος Χάϊντεγκερ λέγοντας «Για ποιόν λόγο να περάσουμε από μια κοσμοθεωρία σε μια άλλη; Ποια είναι η αιτία που θα κάνουν τον ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ να μοιάζει ανεπαρκής ή απατηλός και ποιοί θα είναι οι λόγοι που θα ωθήσουν εκ νέου τη φιλοσοφία να «προχωρήσει παρακάτω». Σ’αυτό, το «ΜΕΓΑΛΟ ΓΙΑΤΙ» απαντά ο Luc Ferry, για να πει (σελ. 178) «Αν περιοριστούμε στην ουσία, η απάντηση μπορεί να είναι αρκετά σύντομη. Η νεότερη φιλοσοφία είχε αποκαθηλώσει τον ΚΟΣΜΟ κατακρίνοντας τις θρησκευτικές αρχές, για να τις αντικαταστήσει με τον ορθό λόγο και την ανθρώπινη ελευθερία με το δημοκρατικό και ανθρωπιστικό ιδεώδες των ηθικών αξιών που βασίζονται στην ανθρωπινότητα του ανθρώπου με την ειδοποιό του διαφορά από όλα τα άλλα δημιουργήματα, και πρωτίστως από τα ζώα.
ΙΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
Όμως, το εγχείρημα αυτό είχε ως αφετηρία του μια ριζική αμφιβολία, την οποία παρουσίασε ο Ντεκάρτ στο έργο του που βασιζόταν σε μια πραγματική ΙΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ και της ελευθερίας της σκέψης που μπορούσε ακόμα και να διαγράψει ολόκληρη την κληρονομιά και τις παραδόσεις του παρελθόντος. Με την ίδια την επιστήμη να διαπνέεται καθ’ ολοκληρίαν από αυτή τη θεμελιώδη αρχή.
Με αποτέλεσμα τίποτα πλέον να μην μπορεί να την σταματήσει στην αναζήτηση της αλήθειας. Όμως, αυτό ακριβώς το στοιχείο δεν υπολόγισαν όσο έπρεπε οι νεότεροι –διαφωτιστές.
Με τον Ντεκάρτ, σαν το μαθητευόμενο μάγο, να απελευθερώνει ΔΥΝΑΜΕΙΣ που εν συνεχεία αδυνατεί να τις ελέγξει, αφού και οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού απελευθέρωσαν και αυτοί ΕΝΑ ΠΝΕΥΜΑ, το οποίο από τη στιγμή που ξεκίνησε και άρχισε να κινείται δεν μπορούσε πλέον να το συγκρατήσει κανείς άλλος. Ο ορθός λόγος και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη κατάφεραν τελικά να αυτοπαγιδευτούν…
Με τον πνευματικό κόσμο που οικοδόμησαν να πέσει θύμα των ίδιων των αρχών στις οποίες βασιζόταν…
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΥΤΑΠΑΤΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ
Πάντως, στον μεταμοντέρνο κόσμο το ζητούμενο δεν είναι πλέον η ανασυγκρότηση ενός ανθρώπινου κόσμο-ενός βασιλείου των σκοπών, όπως οι άνθρωποι θα ήταν επιτέλους ισότιμοι, όπως επεδίωκαν ο Κάντ και οι Γάλλοι Δημοκράτες. Γιατί, από την πλευρά της Μεταμοντέρνας προβληματικής η Δημοκρατία, όπως κι αν εννοηθεί δεν είναι παρά μια νέα θρησκευτική ΑΥΤΑΠΑΤΗ ανάμεσα στις άλλες…
ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΟΥΜΕ ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ ΣΕ ΚΑΘΑΡΟ ΚΥΝΙΣΜΟ
Ή μάλλον μια από τις χειρότερες αφού κρύβεται πολύ συχνά κάτω από την επίφαση μιας ρήξης με τον θρησκευτικό κόσμο όπως δηλώνει ασμένως ότι προωθεί την εκκοσμίκευση.
Από το σημείο αυτό και πέρα ο Luc Ferry ολοκληρώνει με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αναλύσεις στο κεφάλαιο της Μετανεωτερικότητας με επίκεντρο το κρίσιμο κριτήριο που εξακολουθεί να υφίσταται για να οριστεί η ευζωϊα να είναι το κριτήριο της έντασης για τη δύναμη σε βάρος όλων των ιδεωδών.
Αυτό τούτο το γεγονός δεν σημαίνει άραγε ότι, άπαξ και αποτελέσει παρελθόν η χαρά της ΑΠΟΔΟΜΗΣΗΣ καταδικάζουμε τον ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ σε έναν καθαρό ΚΥΝΙΣΜΟ όπως σήμερα στους τυφλούς νόμους της αγοράς και του ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ, ΠΟΙΑ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ;
Ο Ferry, σ’ αυτό το πολύ κρίσιμο σημείο θέτει το ερώτημα: Για ποιόν λόγο, να προσπαθήσουμε, για μια ακόμα φορά να προχωρήσουμε παρακάτω; για παράδειγμα: στα δικαιώματα του ανθρώπου, στη Δημοκρατία και στον Διαφωτισμό;
Μια ιστορία της φιλοσοφίας, όσο απλή κι αν είναι δεν μπορεί να παρακάμψει τέτοιου είδους ερωτήματα. Γιατί, εφεξής, ένα από τα καθήκοντα της φιλοσοφίας είναι να μελετά με ποιόν τρόπο περνάμε από μια εποχή σε μια άλλη και από μια κοσμοθεωρία σε μιαν άλλη.
Για να αρκεί η εξής απάντηση: (σελ. 237) «Η αποδόμηση των ειδώλων της μεταφυσικής επέφερε πολύ σημαντικά αποτελέσματα, για να μπορούμε να την αγνοήσουμε. Δεν θεωρείται λοιπόν ούτε εφικτό, ούτε ευκταίο να γυρίσουμε πίσω. Γιατί, αν οι παλαιότερες παραδόσεις ήταν τόσο πειστικές, δεν θα τις είχαν πλήξει τα βέλη της κριτικής και θα είχαν ακόμη πέραση…..
(στο επόμενο, το τελευταίο άρθρο).
