Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Martha C. Οχι για το κέρδος – οι ανθρωπιστικές σπουδές προάγουν τη Δημοκρατία

 

Εκδόσεις Κριτική, 2013, σελ. 270

Το πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο της καθηγήτριας του δικαίου και της ηθικής του τμήματος της φιλοσοφίας της Νομικής σχολής του Πανεπιστημίου του Σικάγο των Η.Π.Α. κας Martha C. Nussbaum αναφέρεται σε ένα σημαντικό θέμα που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας και το οποίο σχετίζεται με τη δομή και το προσανατολισμό της εκπαίδευσης συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας η οποία σήμερα διέρχεται όπως όλοι γνωρίζομε βαθιά κρίση στην Ελλάδα.

Η συγγραφέας στιγματίζει τη σημερινή μονοδιάστατη εστίαση των κρατών στην Οικονομική μεγέθυνση (αντί στην ανθρώπινη ανάπτυξη όπου συνεκτιμώνται και άλλοι παράγοντες εκτός από το εισόδημα), η οποία οδηγεί στον προσανατολισμό των διαφόρων θεσμών όπως η εκπαίδευση κατά κύριο λόγο στο κέρδος υποβαθμίζοντας τις άλλες διαστάσεις της που σχετίζονται με την πνευματική, πολιτική και ηθική ωρίμαση των εκπαιδευόμενων πολιτών. Δυστυχώς στις μέρες μας η πανεπιστημιακή εκπαίδευση οργανώνεται σαν μια εμπορική επιχείρηση η οποία επιδιώκει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των εκπαιδευόμενων με στόχο την υψηλή παραγωγικότητά τους και την επίτευξη του κέρδους στον εργασιακό τους βίο με μονοδιάστατο τρόπο αγνοώντας τις άλλες σημαντικές διαστάσεις της, οι οποίες σχετίζονται με τη δημοκρατία, την ισονομία, τη δικαιοσύνη, τη κοινωνική ευαισθησία κ.ά. Ίσως η επικράτηση μετά το 1989 της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της οικονομίας της αγοράς, έχει αλλάξει πλέον το προσανατολισμό της εκπαίδευσης προς τη μονοδιάστατη κατεύθυνση της επίτευξης του κέρδους και υπονομεύοντας τελικά, όπως πιστεύει η συγγραφέας, τις αξίες πάνω στις οποίες δομούνται και λειτουργούν σήμερα οι δυτικές Δημοκρατικές κοινωνίες.

Η κα M. C. Nussbaum εστιάζει το ενδιαφέρον της στις αρετές οι οποίες είναι αναγκαίες για τους πολίτες μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας, στην καλλιέργεια των οποίων συμβάλλει η ενασχόληση με τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Πιστεύει ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα τα οποία εστιάζουν μονοδιάστατα στις θετικές επιστήμες εκπαιδεύοντας νέους προς την κατεύθυνση της υψηλής παραγωγικότητας και αποδοτικότητας καθώς και στην εστίαση προς το κέρδος δημιουργούν μεν επιστήμονες – μελλοντικούς εργαζόμενους που θα στελεχώσουν μια εμπορική επιχείρηση, αλλά ελλιπώς καταρτισμένους πολίτες, οι οποίοι δυσκολεύονται να λειτουργήσουν στα πλαίσια μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας. Θεωρεί λοιπόν απαραίτητη τη παράλληλη και ταυτόχρονη με τις θετικές επιστήμες διδασκαλία των ανθρωπιστικών σπουδών και τεχνών με στόχο την πολυδιάστατη εκπαίδευση και τη δημιουργία ολοκληρωμένων πολιτών.

Η συγγραφέας αντλεί τα επιχειρήματά της από τη παιδαγωγική και εκπαιδευτική πρακτική του Σωκράτη, του Ζ.Ζ. Ρουσώ, του Ρ.Ταγκόρ (Ινδός νομπελίστας λογοτεχνίας και ιδρυτής πειραματικού σχολείου και Πανεπιστημίου) και του Τζ. Ντιούϊ (σημαντικός φιλόσοφος και παιδαγωγός των ΗΠΑ, θεωρούμενος και σαν ο πατέρας της δημοκρατικής εκπαίδευσης στη χώρα αυτή). Ο Σωκράτης αποτελεί διαχρονικά το πρότυπο του στοχαστή ο οποίος ήταν αφοσιωμένος στο κριτικό λόγο και στην ανταλλαγή επιχειρημάτων. Η ανάπτυξη ικανοτήτων στους σπουδαστές για να μπορούν να επιχειρηματολογούν με πρωτότυπες σκέψεις και επιχειρήματα (αντί να πειθαρχούν στην παράδοση και στην πολιτική ή θρησκευτική εξουσία) απετέλεσε από ανέκαθεν το ιδεώδες της δυτικής δημοκρατικής εκπαίδευσης και παιδαγωγικής και για τον λόγο αυτό σε πολλά προπτυχιακά τμήματα σπουδών θεωρείται απαραίτητη η παρακολούθηση μαθημάτων κλασικής φιλοσοφίας.

Στην Ευρωπαϊκή παιδαγωγική παράδοση σημαντικό είναι κατά τη συγγραφέα το έργο «Αιμίλιος» του Ζ.Ζ. Ρουσώ, ο οποίος περιγράφει ένα είδος εκπαίδευσης το οποίο έχει στόχο να κάνει το νέο άνθρωπο αυτόνομο, ικανό να αναπτύσσει ανεξάρτητη σκέψη και να επιλύει πρακτικά προβλήματα μόνος του χωρίς να εξαρτάται από οποιαδήποτε αυθεντία. Στις Η.Π.Α. ο παιδαγωγός και φιλόσοφος με τη μεγαλύτερη επιρροή, αλλά και κορυφαίος θεωρητικός της Σωκρατικής εκπαίδευσης ήταν σύμφωνα με την κα Nussbaum, ο Τζων Ντιούι (1869-1952) ο οποίος άλλαξε καθολικά τη φιλοσοφία των σχολείων στη χώρα αυτή. Κεντρική ιδέα της εκπαιδευτικής μεθόδου του Ντιούι απετέλεσε η υποκατάσταση του παραδοσιακού τρόπου της παθητικής εκπαίδευσης (π.χ. παθητική ακρόαση των δασκάλων, αποστήθιση κ.ά.) με ένα σύστημα ενεργητικής εκπαίδευσης όπου στο σχολείο συζητούνται τα πραγματικά προβλήματα και καλλιεργούνται μέσω της πρακτικής χρήσιμες για το πραγματικό κόσμο δεξιότητες.

Έτσι, η Σωκρατική διερεύνηση που εφάρμοσε συνέβαλε στη προετοιμασία των εκπαιδευόμενων στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της ζωής. Ασχολούμενοι, λοιπόν οι εκπαιδευόμενοι με διάφορες πρακτικές εργασίες και προσπαθώντας να λύσουν τα προβλήματα που ανέκυπταν έθεταν διάφορα ερωτήματα και καλλιεργούσαν τις γνώσεις τους έτσι που η μάθηση βασιζόταν πλέον σε πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις. Εκτός όμως από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική η συγγραφέας πιστεύει ότι η Σωκρατική προσέγγιση αναπτύχθηκε και στην Ασία από τον Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, ο οποίος ίδρυσε ένα σχολείο και ένα Πανεπιστήμιο στη Καλκούτα της Ινδίας στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Ρ. Ταγκόρ απεχθανόταν τη παραδοσιακή παθητική εκπαίδευση και την αντικατέστησε με μια ενεργητική, η οποία βασιζόταν στο Σωκρατικό παράδειγμα αλλά ταυτόχρονα και στη καλλιτεχνική καλλιέργεια των εκπαιδευόμενων. Ο Ρ. Ταγκόρ όντας πολύπλευρη προσωπικότητα (φιλόσοφος, ποιητής, καλλιτέχνης) προσπάθησε να εκπαιδεύσει τους μαθητές του ολιστικά ούτως ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν όλο το εύρος των δυνατοτήτων τους σαν άνθρωποι.

Οι απόψεις που εκφράζει η κα M.C. Nussbaum στο εξαιρετικά επίκαιρο αυτό βιβλίο της έχει μεγάλο ενδιαφέρον σήμερα για πολλούς λόγους. Δεδομένης της πολυπλοκότητας των σύγχρονων κοινωνιών και των σύνθετων και δύσκολων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν θεωρείται απαραίτητη η πολύπλευρη, πολυδιάστατη και ολοκληρωμένη εκπαίδευση των πολιτών ούτως ώστε χρησιμοποιώντας ολιστικά τις γνώσεις τους να μπορούν να αντιμετωπίσουν σωστά τα δύσκολα προβλήματα της εποχής μας. Η απουσία των ανθρωπιστικών σπουδών από τα σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα οδηγεί σε μονομερή και μονοδιάστατη εκπαίδευση και στη δημιουργία ατόμων με αυξημένες πιθανώς δεξιότητες με στόχο όμως την αυξημένη παραγωγικότητα και αποδοτικότητά τους εστιάζοντας στο κέρδος. Αυτό όμως σήμερα από μόνο του δεν αρκεί καθώς το ζητούμενο από την εκπαίδευση είναι η δημιουργία πολιτών με ολοκληρωμένη προσωπικότητα ικανών όχι μόνο να παράγουν και να καταναλώνουν, αλλά να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία και να μπορούν να διαχειρίζονται τα σύνθετα και πολύπλοκα προβλήματα της εποχής μας.

Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα καθώς σήμερα πραγματοποιούνται μεταρρυθμίσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση οι οποίες αναπροσανατολίζουν τη λειτουργία των Πανεπιστημίων σε νέες κατευθύνσεις. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές προσπαθούν αφ’ ενός να ορθολογικοποιήσουν τη λειτουργία των Ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αφ’ ετέρου θέτουν πολιτικά διακυβεύματα που σχετίζονται με το χαρακτήρα της εκπαίδευσης, τη διασύνδεση των Ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με το παραγωγικό τομέα της οικονομίας, τον τρόπο διοίκησης τους κ.ά. Στο πλαίσιο αυτό το βιβλίο της κα M.C. Nussbaum μας υπενθυμίζει τη διαχρονική αξία του Σωκρατικού παιδαγωγικού παραδείγματος, αλλά και την υποχρέωση των εκπαιδευτικών συστημάτων μας να δημιουργούν όχι επιστήμονες – ειδικούς κατάλληλα εκπαιδευμένους για να στελεχώσουν τη σύγχρονη τεχνολογική μεγαμηχανή του πολιτισμού μας αλλά ολοκληρωμένους πολίτες οι οποίοι θα είναι σε θέση να λειτουργούν στα πλαίσια των σύγχρονων δημοκρατιών μας και ικανοί να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες και πολύ σύνθετες προκλήσεις της εποχής μας.

*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο ΤΕΙ Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του ΜΑΙΧ.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα