1) Το ασίγαστο πάθος
Σκέψεις ενός μαρξιστή φιλοσόφου στην κρίσιμη καμπή της εποχής μας
2) Πρόσωπα της απομάγευσης
» 38 συνεντεύξεις για την κρίση και το μέλλον
Εκδόσεις ΣΤΑΧΥ 1992 και εκδόσεις Οκτώ 2014
Μετάφραση Χρήστος Νάστος
Ενα έργο του φιλέλληνα Ιταλού φιλοσόφου (με σπουδές αρχαιοελληνικής και νεοελληνικής) που μέσα στις 258 σελίδες του με τον όρο “ασίγαστο πάθος” ονομάζει εκείνη την ικανότητα που μας επιτρέπει να μετατρέπουμε τη νεανική παρόρμηση για ισότητα και δικαιοσύνη σε ώριμη και διαρκή αντίθεση στον καπιταλισμό -μια αντίθεση που να χαρακτηρίζει πολιτικά και πνευματικά ολόκληρη τη ζωή μας.
Το κεντρικό θέμα αυτού του βιβλίου αφορά τη δύσκολη σχέση μεταξύ κομμουνισμού και δημοκρατίας. Μιλάει για την οικονομία, τον φεμινισμό και τον ειρηνισμό, αλλά πάνω απ’ όλα για τον μαρξισμό της ουσίας και όχι της παραμορφωμένης παρουσίας.
ΕΙΜΑΣΤΕ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΕΝΟΙ ΣΕ ΜΙΑ ΕΥΡΩΠΗ ΠΟΥ “ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ”
Για ν’ αναφερθεί στο πρώτο θέμα του τέταρτου κεφαλαίου στη “Νέα πορεία” του ΚΚΙ και στη διάλυση του μαρξισμού μέσα στην αυταρχική φιλελεύθερη δημοκρατία. Για να τονίσει προς το τέλος του επιλόγου του και τα εξής: Σήμερα δεν υπάρχουν πλέον αστικές δυνάμεις, υπάρχουν μόνο καπιταλιστικές. Η ιδεολογία του μοντέρνου καπιταλισμού είναι η απο-ιδεολογικοποίηση. Γι’ αυτό τον λόγο φαίνεται δύσκολο (και ίσως ακατάλληλο) να δημιουργηθεί μια οργανωτική μορφή έντονα ιδεολογικοποιημένη όπως ήταν το μαρξιστικό γενικιστικό κόμμα ή μπελσεβικισμός που καταγράφει ένα σημείο μη επιστροφής… Ομως ο εντοπισμός μαζικών στόχων που να ξεκινούν από την απασχόληση, το περιβάλλον, τη διεθνιστική αλληλεγγύη και την αυτοδιεύθυνση ενωμένων παραγωγών βρίσκουν τη θεμελιώδη νομιμοποίηση στη δημοκρατικοποίηση της καθημερινής της ζωής, αλλά πέρα από τις δημιουργικές αυτές απόψεις του από το 1992 στην τελευταία συνέντευξή του στον Τάσο Τσακίρογλου στον τόμο “Πρόσωπα της απομάγευσης” (εκδόσεις 8) ο πρόωρα εκλιπών Κοστάντσο Πρέβε απάντησε με αποφασιστικότητα…
Δεν ζούμε σε δημοκρατία, γιατί η κυριαρχία δεν ανήκει στον λαό… Τονίζοντας παράλληλα ότι: Η Ευρώπη βρίσκεται σε μεγάλη παρακμή… Η λεγόμενη Ευρώπη, με τη γεωγραφική έννοια, δεν είναι παρά μια φιλελεύθερη οργάνωση, δεν πιστεύω ότι υπάρχει Ευρώπη, είναι σε κατάρρευση. Ομως εμείς είμαστε καταναγκασμένοι και ανελεύθεροι σ’ αυτή την Ευρώπη που δεν ΥΠΑΡΧΕΙ…
ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΗΣ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ
Σε τούτη τη δύσκολη και επώδυνη ώρα για την Ελλάδα στο σημερινό μου κείμενο θα αναφερθώ σε μερικούς -αυθεντικούς αριστερούς φιλοσοφικούς στοχαστές- καθηγητές που εκφράζουν απόψεις για την Ευρώπη και γενικά για τη Δύση. Πολλοί από αυτούς που ήταν αληθινοί φιλέλληνες, όπως ο Κοστάντσο Πρέβε που έδωσε την τελευταία του συνέντευξη στον σημαντικό τόμο “Πρόσωπα της απομάγευσης – 38 συνεντεύξεις για την κρίση και το μέλλον” εκδόσεις 8.
Εχω ξανααναφερθεί στα “Χανιώτικα νέα” για τις αξιόλογες αυτές συνεντεύξεις σε μερικές από τις οποίες αναφέρθηκα. Σήμερα, λοιπόν, μπροστά στη δεινή κρίση που περιστρεφόμαστε σαν χώρα και λαός θα αναφερθώ στη συνέντευξη του Πρέβε, ο οποίος μιλούσε άψογα ελληνικά έχοντας σπουδάσει ελληνική φιλοσοφία και επισκεπτόταν τακτικά την Αθήνα.
ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΘΕΩΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΧΑΟΣ
Ο Πρέβε (1943 – 2013) γεννήθηκε στη Βαλέντσια Ιταλίας, σπούδασε πολιτική επιστήμη – φιλοσοφία και νέα ελληνικά. Ηταν καθηγητής και συγγραφέας παλαιών βιβλίων με φιλοσοφικό περιεχόμενο. Ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του: Η κριτική ιστορία του Μαρξισμού (ΚΨΜ 2010), το Εθνικό ζήτημα στο κατώφλι του 21ου αιώνα (εκ. Στάχυ, 2001), Καιρός αναζήτησης (Στάχυ 1998), Το Λυκόφως των κοινωνικών θεών (Στάχυ 1997), αλλά και το σημαντικό βιβλίο του “Το ασίγαστο πάθος” το οποίο έχω παρουσιάσει στα Χ.Ν.
ΔΕΝ ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΧΩΡΙΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Στην τελευταία του λοιπόν συνέντευξη στο αφιέρωμα (Εκδόσεις Οκτώ) “Πρόσωπα της απομάγευσης” είπε βασικά ότι: Δεν ζούμε σε δημοκρατία γιατί η κυριαρχία δεν ανήκει στον λαό. Για να προσθέσει ότι: Η Ευρώπη βρίσκεται σε μεγάλη παρακμή. Για τις εναλλακτικές για την Ευρώπη του αύριο με δεδομένους τους σημερινούς οικονομικούς και εθνικούς ανταγωνισμούς για να τονίσει: Αρχικά πίστεψα ότι αυτή η παρακμή ήταν σχετική, αλλά τώρα είμαι πεπεισμένος πως ότι η Ευρώπη είναι σε μια κατάσταση καθολικής και ιστορικής παρακμής. Η λεγόμενη Ευρώπη με τη γεωγραφική έννοια δεν είναι παρά φιλελεύθερη οργάνωση.
ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΩ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΥΡΩΠΗ
Δεν πιστεύω ότι υπάρχει Ευρώπη. Λέμε ότι υπάρχει για ιστορικούς λόγους. Δεν πιστεύω ότι θα μπορέσει να κάνει μια μεταρρύθμιση μέσα σε αυτές τις συνθήκες…
Εάν η Δημοκρατία, όμως, δεν ανήκει στον λαό, αλλά ανήκει σε μικρές ομάδες οικονομολόγων και καπιταλιστών, απλά δεν υπάρχει Δημοκρατία. Υπάρχουν βέβαια φιλελεύθερες δημοκρατίες, αλλά δεν πιστεύω ότι είμαστε σε μια πραγματική δημοκρατία… Με την τυραννία των οικονομολόγων και της οικονομίας να είναι τέτοια που απαιτεί μια επανάσταση, την οποία έχουμε ανάγκη χωρίς να ξέρω ποια μορφή θα πάρει… Ομως η Ευρώπη είναι σε κατάρρευση…
Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΕΤΑΙ ΧΩΡΙΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
Και γι’ αυτό είμαι απαισιόδοξος. Ο σοσιαλισμός είχε ανάγκη από μια ιδεολογία, ενώ ο καπιταλισμός αναπαράγεται χωρίς ιδεολογία…
Ο κόσμος απλά δεν πιστεύει σε μια εναλλακτική λύση.
Στην ερώτηση: Θέλετε να πείτε ότι η συνείδηση του καπιταλισμού γεννιέται αυθόρμητα; ο αείμνηστος στοχαστής φιλόσοφος απάντησε: Οχι, δεν είναι αυθόρμητη κατά κυριολεξία, αλλά παράγεται από την καθημερινή ζωή του καταναλωτισμού και αναπαράγεται απλά από μια γενική αίσθηση απαισιοδοξίας.
Ο κόσμος πιστεύει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Είμαστε σε μια κατάσταση όπου έχουμε ανάγκη μια εγχείρηση και όχι χάπια. Αλλά την επανάσταση δεν μπορούμε να την κάνουμε τώρα!
ΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΛΟΤΗΤΑΣ
Αλλά στην τελευταία ερώτηση τι έχει μείνει σήμερα από τον μαρξισμό ως φιλοσοφική επιστήμη της ολότητας Wissens Chaft απάντησε: Η γερμανική λέξη wissens chaft σημαίνει είτε τις θετικές επιστήμες είτε τη γνώση της ολότητας.
Πιστεύω ότι πρέπει να γυρίσουμε πάλι στην παλιά έννοια της επιστήμης των αρχαίων Ελλήνων, από τους προσωκρατικούς έως τον Αριστοτέλη. Εκείνος είναι αυτή η αντίληψη της ολότητας.
Η οικονομία, όμως, δεν αποτελεί ολότητα. Είναι το εργαλείο κατακερματισμού των τάξεων και γι’ αυτό πρέπει να γυρίσουμε σε αυτή την παλιά έννοια της ολότητας… την οποία έχουμε χάσει μέσα στον σύγχρονο κατακερματισμό της γνώσης και της παιδείας όπως είναι σήμερα οργανωμένες από τον σημερινό καπιταλισμό. Αλλά και από τα Πανεπιστήμια τα οποία αποτελούν τον χώρο του κατακερματισμού της γνώσης…
ΤΟ ΑΣΙΓΑΣΤΟ ΠΑΘΟΣ ΜΙΑΣ ΚΡΙΣΙΜΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Ομως τι έλεγε το 1992 στο “Ασίγαστο πάθος” του; Το έργο που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις “Στάχυ” σε μετάφραση Χρήστου Νάστου. Ο υπότιτλος ήταν: Σκέψεις ενός μαρξιστή φιλοσόφου πάνω στην κρίσιμη εποχή.
Ομως αυτή η πραγματικά κρίσιμη εποχή της κατάρρευσης του υπαρκτού καπιταλισμού έγινε κρισιμότατα αδιέξοδη και εφιαλτική. Τόσο για τον λαό μας όσο και για εκμεταλλευόμενους λαούς από την Ευρώπη και στον κόσμο ολόκληρο.
ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ…
Σ’ αυτό το βιβλίο ντοκουμέντο μιας ουσιαστικής κριτικής ενός μαρξιστή φιλοσόφου περιέχονται πρόλογος και επίλογος στην ελληνική έκδοση, εισαγωγή και 5 κεφάλαια.
Στο πρώτο σημειώνουμε το θέμα “Χειραγωγημένη δημοκρατία ως το μοναδικό κόμμα ενός καπιταλισμού, χωρίς αστούς”.
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται σε όλες τις κομμουνιστικές εξελίξεις ανάμεσα σε αναδίπλωση και επανίδρυση. Στο τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται 7 υποκεφάλαια. Σημειώνουμε το πρώτο με τον τίτλο: “Το παλιό μεταμφιεσμένο σε καινούργιο. Η διάλυση του μαρξισμού στο διαταξικό οικονοειρηνιστικό ουράνιο τόξο”.
Στο τέταρτο κεφάλαιο με 8 υποκεφάλαια ο Πρέβε κρίνει μαρξιστικοφιλοσοφικά όλη την αριστερή ιστορία της Ιταλίας ως την εποχή του ιταλικού κομμουνισμού της νέας πορείας του ΚΚΙ του 1989.
ΝΕΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο ο Κοστάντσο Πρέβε αναλύει – κρίνει θεωρητικές θέσεις των κορυφαίων διανοούμενων της εποχής για να γράψει: Προς μια νέα θεωρία της κομμουνιστικής δημοκρατίας – δημοκρατίας και κομμουνισμός. Ο ορίζοντας του μέλλοντός μας.
Ο μαρξιστής φιλόσοφος Κοστάντσο Πρέβε στην ελληνική έκδοση που έγινε 3 χρόνια μετά την ιταλική έκδοση που έγινε το 1989 απευθύνεται στον Ελληνα αναγνώστη να τον πληροφορήσει ότι στη νέα ελληνική έκδοση του 1992 στα τρία χρόνια που πέρασαν άλλαξε η όψη του κόσμου. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της πραγματικότητας ο Πρέβε επιχείρησε έναν ιστορικό απολογισμό της τριετίας 1989-1991. Εγραψε τον πρόλογο στην ελληνική έκδοση και το υστερόγραφο.
ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΥ
Στον πρόλογό του αυτό επικεντρώθηκε: α) στην πρώτη ή καλύτερα κατάρρευση 1989-1991 από τη σκοπιά του μαρξιστικού ιστορικού υλισμού και β) στη διάλυση του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος.
Ενα μεγάλο ιστορικό γεγονός που όχι μόνο άλλαξε ριζικά την πολιτική της σύγχρονης Ιταλίας, αλλά αποτέλεσε σε ολόκληρη τη δεκαετία το σύμβολο της αναζήτησης μιας πολιτικής και θεωρητικής αυτονομίας από την ΕΣΣΔ.
Ομως στο υστερόγραφο αντιθέτως προσπάθησε με διαχρονική ερμηνεία που οδήγησε διαϊστορικά στον μοντέρνο ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό.
(Συνέχεια στο άρθρο της Δευτέρας).
