Αναντίρρητα, οι διαστάσεις που έχει λάβει το πρόβλημα της κατάχρησης των ουσιών απ’ τους νέους είναι άκρως ανησυχητικές. Σύμφωνα με την τελευταία πανελλαδική έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής που υλοποιήθηκε το 2011 σε 683 σχολεία διαπιστώθηκε ότι 1 στους 7 μαθητές 15 – 19 ετών έχει κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, ενώ η πλειονότητα έχει επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές.
Η χρήση και η κατάχρηση των ουσιών είναι ένα επιβαρυντικό και καταστροφικό φαινόμενο τόσο για την ίδια την κοινωνία όσο και για τα μέλη της. Οι παράγοντες που προλαμβάνουν το φαινόμενο αυτό ποικίλουν, ωστόσο στο παρακάτω άρθρο θα αναπτύξουμε τη μέγιστη σημασία που κατέχει η οικογένεια στην πρόληψη, αφού αποδεδειγμένα ως ο κυριότερος φορέας κοινωνικοποίησης των παιδιών, συμβάλλει αποτελεσματικά στην ενδυνάμωση της προσωπικότητάς τους.
Εχει διαπιστωθεί ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την εξασφάλιση της συναισθηματικής τροφής ενός παιδιού αποτελεί η επιθυμία και η ψυχική διαθεσιμότητα του γονέα για την καλλιέργεια ουσιαστικής επικοινωνίας. Πολλοί γονείς αναρωτιούνται πώς γίνεται να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, όταν λόγω των απαιτήσεων της σημερινής κοινωνίας χρειάζεται να εργάζονται το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας προκειμένου να καλύψουν τις διάφορες υλικές και βιοποριστικές ανάγκες. Ο αντίλογος πάνω σ’ αυτό υποστηρίζει ότι όταν ο εργαζόμενος γονιός αφιερώνει στο παιδί του ποιοτικό χρόνο χωρίς κατά ανάγκη να είναι ποσοτικός, μπορεί να αναπληρώσει το συναισθηματικό κενό που δημιουργεί στα παιδιά η πολύωρη απουσία του. Τι προϋποθέτει όμως μία ποιοτική επικοινωνία;
Μία ποιοτική επικοινωνία αφορά κυρίως μοίρασμα συναισθημάτων (θετικών και αρνητικών) αλλά και διάλογο, ο οποίος στο επίκεντρό του δε θα είναι ο γονιός, αλλά το παιδί.
Συνήθως οι γονείς ακούμε λίγο και μιλάμε πολύ, ενώ χρειάζεται το αντίθετο κατά κάποιο τρόπο. Στον διάλογο με το παιδί μας, το παιδί πρέπει να διευκολύνεται να εκφράζει τα συναισθήματα και τα θέλω του, με τον γονέα απέναντί του να ακροάζεται με την καρδιά, τις ανάγκες που κρύβουν τα λόγια του. Ανάγκες συναισθηματικές που συχνά ένα παιδί δεν ξέρει πώς να τις εκφράσει λεκτικά, για αυτό τονίζουμε ότι αποτελεσματικός γονιός, είναι ο γονιός που επιδιώκει στη σχέση του με το παιδί, να είναι συναισθηματικά παρών. Συναισθηματικά παρών σημαίνει ότι ακροαζόμαστε το παιδί όχι μόνο με τη λογική αλλά κυρίως με το συναίσθημα βάζοντας τον εαυτό μας στη θέση του, με σκοπό την κατανόηση και την υποστήριξή του στις όποιες δυσκολίες.
Σίγουρα όμως εκτός από τον διάλογο και το μοίρασμα συναισθημάτων, στην επικοινωνία μας με τα παιδιά, σημαντική θέση κατέχει επίσης η πειθαρχία και η θέσπιση των ορίων, δηλαδή των κανόνων που κύριο μέλημά τους έχουν την ασφάλεια του παιδιού. Τα παιδιά χρειάζεται να κατανοήσουν μέσα απ’ τη συζήτηση και όχι μέσα απ’ την επιβολή, τις παρορμήσεις και τις συνέπειες των πράξεών τους. Τα όρια σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μειώνουν την προσωπικότητα του παιδιού αλλά να έχουν ως στόχο τη μελλοντική αποτροπή του από την πραγματοποίηση εσφαλμένων ενεργειών. Αποτελούν σημαντικό εφόδιο και ένδειξη αγάπης απ’ τους γονείς προς τα παιδιά προκειμένου να μάθουν να πορεύονται μόνα τους, αλλά και να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα όποια προβλήματα.
Τα παιδιά δεν επιθυμούν απεριόριστη ελευθερία. Η έλλειψη ορίων τους δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια. Εν αντιθέσει, όταν αυτά υπάρχουν και εκφράζονται ξεκάθαρα και με σταθερότητα, τούς μαθαίνουν να είναι υπεύθυνα γεμάτα εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Για την αποφυγή της παρεκτροπής της συμπεριφοράς των παιδιών οι γονείς οφείλουν να οριοθετούν τις αρνητικές πράξεις χωρίς φόβο και άγχος καθότι τα όρια συμβάλλουν στην προστασία των νεαρών μελών.
Βέβαια όσο αφορά στα όρια οι γονείς χρειάζεται να είναι προσεκτικοί κατά την εφαρμογή τους, δεδομένου ότι πολύ συχνά αναλώνονται στο “όχι” και το “μη”, ξεχνώντας τη σκοπιμότητά τους. Τα όρια δεν πρέπει να είναι πολλά, αφού αποδεδειγμένα οι συχνές απαγορεύσεις όχι μόνο παρεμποδίζουν την ψυχική ωρίμανση των παιδιών, αλλά τα καθιστούν “κουφά” απέναντι στις επιθυμίες και τις προσδοκίες των γονιών τους.
Οι γονείς χρειάζεται να συνειδητοποιήσουν ότι τα όρια, οι κανόνες γενικά, αποτελούν ένδειξη αγάπης και ενδιαφέροντος από τους ίδιους προς τα παιδιά τους. Πολλοί γονείς ενδίδουν σε κάθε απαίτηση του παιδιού από φόβο μήπως χάσουν την αγάπη του. Όμως μέσα από την εφαρμογή των ορίων η σχέση γονέα-παιδιού ενδυναμώνεται, μιας και το παιδί ανεξάρτητα από την γκρίνια και τα παράπονα που εκφράζει, νιώθει ότι ο γονιός του νοιάζεται και ενδιαφέρεται για αυτό.
Επιπρόσθετα, κατά την εφαρμογή των ορίων οι γονείς πάντα μέσα από συζήτηση, οφείλουν να εξηγούν στο παιδί τους λόγους που αρνούνται να κάνουν τις επιθυμίες του πράξη. Ο διάλογος στην οικογένεια εν τέλει συμβάλλει στη δημιουργία ενός καλού κλίματος, αλλά και βοηθά το παιδί να κατανοήσει ότι πίσω από την όποια άρνηση του γονιού κρύβεται η αγάπη του για το ίδιο.
Τέλος, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφέρουμε για μια εποικοδομητική επικοινωνία με τα παιδιά τη σημασία που παίζει στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, η έννοια της αυτοεκτίμησης. Λέγοντας αυτοεκτίμηση εννοούμε την συνολική εικόνα εαυτού δηλαδή την αντίληψη που έχουμε για μας τους ίδιους, τις ικανότητές μας, την εμφάνισή μας, τα επιτεύγματα και τα συναισθήματά μας.
Τα οφέλη και οι ελλείψεις που απορρέουν από μία υψηλή ή χαμηλή αυτοεικόνα, εύκολα συμπεραίνονται. Παιδιά με υψηλή αυτοεκτίμηση εξελίσσονται σε ενήλικες, οι οποίοι δε νιώθουν εξαρτημένοι από τους άλλους, δέχονται την αρνητική κριτική, έχουν τον έλεγχο της ζωής τους, νιώθουν ασφαλείς και διαθέτουν αυτογνωσία. Οι άνθρωποι με θετική αυτοεικόνα, έχουν πίστη στον εαυτό τους και στις δυνατότητές τους, χωρίς να έχουν την ανάγκη στην αντιμετώπιση των όποιων εμποδίων της ζωής, τα οποιαδήποτε τύπου υποκατάστατα.
Αντιθέτως, όταν ο δείκτης αυτοεκτίμησης στους ανθρώπους είναι χαμηλός, αναπτύσσονται αισθήματα κατωτερότητας και ανασφάλειας αλλά και έντονη απογοήτευση μετά από κάθε αρνητική κριτική. Οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεικόνα έχουν ανάγκη για συνεχή επιβράβευση και επιβεβαίωση από τα άλλα άτομα καθώς μόνο έτσι αισθάνονται ότι αξίζουν.
Τελειώνοντας σχετικά με το ρόλο της οικογένειας στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των παιδιών, πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι για να αναπτυχθεί μια ισχυρή αυτοεικόνα στα παιδιά, ο γονιός οφείλει να μην ξεχνά να ενισχύει την εμπιστοσύνη του παιδιού στον εαυτό του. Κάτι που επιτυγχάνεται επαινώντας το αλλά και ενθαρρύνοντάς το όχι μόνο για το αποτέλεσμα αλλά προπάντων για τις προσπάθειες και τις πρωτοβουλίες του. Στη βάση αυτή ο γνωστός ψυχοθεραπευτής Nathaniel Branden υπογραμμίζει προς προβληματισμό στους γονείς τα παρακάτω λόγια:
Τα παιδιά που μεγάλωσαν χωρίς μία ζεστή αγκαλιά κουβαλάνε μέσα τους βαθύ πόνο. Υποβόσκει η ερώτηση: «Γιατί οι γονείς μου δεν μ’ αγάπησαν αρκετά, ώστε να θέλουν να με αγκαλιάσουν;» «Και αν οι ίδιοι μου οι γονείς δε θέλησαν να μ’ αγκαλιάσουν γιατί κάποιος άλλος να θελήσει να το κάνει;» «Αδιαμφισβήτητα, ένα παιδί που του φέρονται με αγάπη τείνει να βιώνει τον εαυτό του ως αξιαγάπητο. Η αγάπη μεταβιβάζεται με πράξεις φροντίδας και με τη χαρά που δείχνουμε για το γεγονός της ύπαρξης του παιδιού μας.»
Εν κατακλείδι, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η καλύτερη πρόληψη κατά των εξαρτήσεων αντιμετωπίζει τις γενεσιουργές αιτίες. Για να μπορέσουν οι νέοι να εξελιχθούν σε ψυχικά υγιείς ενήλικες οι οποίοι δεν αναζητούν την απόκτηση μίας επιθυμητής αντί μίας πραγματικής ευτυχίας, χρειάζεται να έχουν ανθρώπους γύρω τους που να μπορούν να τους φροντίζουν με επάρκεια και σταθερότητα, να τους αγαπούν για αυτό που είναι και να τους δείχνουν έμπρακτα και όχι μόνο με λόγια το ενδιαφέρον τους. Μόνο έτσι ο ρόλος των γονέων αποκτά καθοριστική σημασία στην πορεία της ζωής ενός παιδιού.
* εκπαιδευόμενη κοινωνική λειτουργός στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Περιφερειακής Ενότητας Χανίων
Βιβλιογραφικές πηγές:
• Σιδέρης, Ν. Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν. Μεταίχμιο.
• Φυλλάδιο Συμβουλευτική γονέων… Γιατί νοιαζόμαστε. Του Ινστιτούτου Διαρκούς εκπαίδευσης ενηλίκων.
• Κακαβούλη, Α. (1994). Ηθική ανάπτυξη και αγωγή. Τόμος Β.
• Κακαβούλη, Α. (1999). Παιδικός αλτρουισμός.
• Herbert, M. (1989). Ψυχολογικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας, Τόμος Α’ (Επιμ. Ι. Παρασκευόπουλος) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
• Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2002). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων- Αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: Τυπωθύτω.
• Μπρακονιέ, Α. Τα χίλια πρόσωπα της εφηβείας.
• Ντινκμέγιερ, Ν. Γονείς και έφηβοι.
• Μανωλούδη, Τ. (2013). Η έννοια της αυτοεκτίμησης. Ανακτήθηκε στις 04 Ιουνίου 2014 από: http://manoloudi.com/2013/01/%CE%B7-%CE%AD%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%AF%CE%BC%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82/
