Για να επιστρέψω στα δικά μας, όσο πιο δυνατές κραυγές μίσους και ανωτερότητας ακούω από ορισμένους πολιτικούς, τόσο πιο απαισιόδοξος γίνομαι για το μέλλον μας
Είναι σύνηθες να ανήκει κανείς κάπου εθνικά, θρησκευτικά ή πολιτικά. Στην ομάδα αισθάνεται ασφαλής, ειδικά όταν ο κόσμος γίνεται πιο αβέβαιος όπως σε εποχές κρίσης.
Tο μείγμα μιας οικονομικής κατάρρευσης, μαζικών αφίξεων μεταναστών και πραγματικών ή φανταστικών απειλών των συνόρων από τους γείτονες γίνεται έναυσμα λαϊκισμού. Και τότε ξεπηδούν λαλίστατοι εθνοσωτήρες και ακραία κινήματα που θα σώσουν τη φυλή από τους άλλους που την επιβουλεύονται.
Πώς αντιμετωπίζουν τέτοιες καταστάσεις οι πολιτικοί μας; Αν κανείς παρακολουθήσει μια συνεδρίαση της ολομέλειας της Βουλής για ένα ζήτημα, όπως για παράδειγμα η συζήτηση για τον προϋπολογισμό, θα πιστέψει ότι μάλλον δεν βρίσκεται σε χώρο πολιτικής διαβούλευσης. Κάποιοι επιδίδονται σε διαγωνισμό ύβρεων, προσωπικών χαρακτηρισμών και κραυγών για να αποκρύψουν την πραγματικότητα και να διεγείρουν τους οπαδούς τους.
Η ευγένεια και ο πολιτισμός συχνά πάνε περίπατο στον ανηλεή αγώνα της εξουσίας. Μόνο οι άνθρωποι που αισθάνονται ισχυροί μπορούν να διαχειρίζονται τον λόγο με τέτοιο τρόπο χωρίς συνέπειες. Διακηρύσσουν ότι αποκλειστικά αυτοί κατέχουν την αλήθεια και τις λύσεις των προβλημάτων της χώρας, χωρίς όμως να τις εκθέτουν πέρα από γενικότητες και συνθήματα. Ψηφίστε το κόμμα τους και σωθήκατε.
Είναι γνωστό ότι παίκτες που έχουν επιλεγεί τυχαία για να παίξουν σε μια ομάδα θεωρούν τη ομάδα αυτή ανώτερη της αντίπαλης. Παρομοίως πολιτικοί που μεταπηδούν σε άλλο κόμμα, ξαφνικά βρίσκουν ελαττώματα σ’ εκείνο που προ τινος επαινούσαν και προτερήματα σ’ εκείνο που κατακεραύνωναν. Υπάρχουν και περιπτώσεις πολιτικών που επανέρχονται στο μαντρί και, φυσικά, επαναφέρουν τη ρητορική τους στον ορθό δρόμο που πρόσκαιρα είχαν χάσει. Ούτως ή άλλως η ομάδα που κάποιος ανήκει θεωρείται ανώτερη επειδή μόνη αυτή γνωρίζει τα προβλήματα και έχει τη θέληση επίλυσής τους. Οι άλλοι απλώς θέλουν τις καρέκλες.
Τα προβλήματα όμως δεν λύνονται με ύβρεις και την αυταπάτη της ανωτερότητας. Και υπάρχουν πολλά που πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν συλλογικά και άμεσα: ο ρατσισμός και ο νεοναζισμός που ριζώνουν σε όλη την Ευρώπη, η οικονομική ανισότητα, η περιβαλλοντική καταστροφή που προχωρεί ανεξέλεγκτη. Σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες πολλά παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο τις Παρασκευές για να διαδηλώσουν την έντονη ανησυχία τους για την έλλειψη ουσιαστικής κλιματικής δράσης από τους ηγέτες. Η εξέγερση των κίτρινων γιλέκων είναι αποτέλεσμα της οικονομικής ανισότητας και των λεγόμενων ελεύθερων αγορών που λειτουργούν χωρίς πολιτικό έλεγχο.
Οι λέξεις έχουν το δικό τους βάρος, ειδικά όταν ακούγονται σε χώρους δημόσιας διαβούλευσης. Με λέξεις αρχίζουν και σταματούν διαμάχες, διαιρούνται και ενώνονται οι κοινωνίες, συχνά διαχωρίζεται ο θάνατος από τη ζωή. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο λόγος της προσωπικής προσβολής, της απειλής και της απόκρυψης της αλήθειας εμφανίζεται στην πολιτική. Οι αντίπαλοι του Ελευθερίου Βενιζέλου είχαν διατυπώσει δημόσια την ευχή να τον χτυπήσουν «τα εξανθήματα του Ιώβ, το κήτος του Ιωνά, η λέπρα του Ιεχωβά». Ενίοτε ο δημόσιος λόγος φτιάχνει ενδιαφέρουσες κωμωδίες.
Oμως σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εκτός από τα φαντάσματα του φασισμού που επανεμφανίζονται δυναμικά έχουμε και τα προβλήματα πλανητικών διαστάσεων. Eνα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που στηρίζεται στη διαρκή μεγέθυνση αν και η γη είναι πεπερασμένη, δάση και βιοποικιλότητα που βαθμιαία εξαφανίζονται για να στηρίξουν αυτή την αύξηση, ένα κλίμα που καθώς λέμε «τρελάθηκε» ή καλύτερα θέτει την επιβίωση του πολιτισμού μας εν αμφιβόλω. Ταυτόχρονα ο παγκόσμιος πληθυσμός σε τριάντα χρόνια θα τριπλασιαστεί σε σχέση με το 1965 και θα φτάσει στα 9,8 δισεκατομμύρια. Είναι πιθανό ο πλανήτης να μην αντέξει το καταναλωτικό βάρος τέτοιου πληθυσμού.
Για να επιστρέψω στα δικά μας, όσο πιο δυνατές κραυγές μίσους και ανωτερότητας ακούω από ορισμένους πολιτικούς, τόσο πιο απαισιόδοξος γίνομαι για το μέλλον μας. Η Ιστορία έχει δείξει ότι η δημοκρατία είναι ευάλωτη στις ακρότητες. Αν το αγνοήσουμε αυτό και σε συνδυασμό με την κατάσταση του πλανήτη, ανοίγουμε πλήρως τον ασκό του Αιόλου.
