Η έννοια της διά βίου μάθησης δεν είναι νέα.
Ο Όμηρος, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, θεωρήθηκε ως ο κατ’ εξοχήν εκπαιδευτής και «ο ποιητής που μόρφωσε την Ελλάδα». Τα Ομηρικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, αποτελούσαν παιδαγωγική απόλαυση και μάθημα για μικρούς και μεγάλους.
Η Αθηναϊκή πολιτεία των κλασικών χρόνων ήταν μια “κοινωνία της μάθησης”, όπου η διά βίου εκπαίδευση πραγματοποιούνταν τόσο στην Αγορά, στην Εκκλησία του Δήμου, στον Άρειο Πάγο, στο Θέατρο και στις Σχολές που ίδρυσαν και δίδαξαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της εποχής.
Η εκπαιδευτική διαδικασία, στην αρχαία αθηναϊκή πολιτεία υπηρετούσε το ιδεώδες της σύγχρονης διά βίου Εκπαίδευσης.
Οι σοφιστές, φημισμένοι για την πολυμάθεια, την ευφράδεια, τη δύναμη επιβολής των απόψεών τους στο ακροατήριο και διαθέτοντας γοητεία και πλατιά ακτινοβολία συνετέλεσαν στη θεμελίωση των βασικών χαρακτηριστικών μιας νέας παιδαγωγικής ενηλίκων.
Με την καθιέρωση μαθημάτων “ακαδημαϊκής στάθμης”, την ανάπτυξη της ομαδικής συζήτησης για την απόκτηση ή την άσκηση νέων γνώσεων, οι σοφιστές συνετέλεσαν στην αναβάθμιση και στην εδραίωση της Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
Ο Σωκράτης προσέθεσε τη μαιευτική παιδαγωγική μέθοδο, που ήταν διάλογος με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, αποβλέποντας στο να συλλάβει ο ενήλικος συζητητής ορισμένες έννοιες.
Ηταν αυτός κυρίως που εισήγαγε και εδραίωσε την ιδέα και την πρακτική, σύμφωνα με την οποία η αγωγή δεν τελειώνει σε μια ορισμένη ηλικία και με βάση ένα καθορισμένο πρόγραμμα, αλλά η πνευματική άσκηση αποτελεί τον σκοπό μιας ολόκληρης ζωής.
Η Ακαδημία την οποία ίδρυσε ο Πλάτων έπαιξε μεγάλο ρόλο στην Αθήνα βοηθώντας τη να διατηρήσει την ακτινοβολία της σε μια εποχή γενικότερης πολιτικής παρακμής. Εκεί γνωρίζουμε την πλευρά του Πλάτωνα ως εκπαιδευτή ενηλίκων, αφού εκεί συναντούσε νέους που έρχονται στα δεκαεπτά τους χρόνια, όπως ο Αριστοτέλης, αλλά και αρκετά πιο ηλικιωμένους καθώς και ειδικούς.
Ο Πλάτων, επίσης, εφάρμοζε προγράμματα και κύκλους σπουδών, σε συνάρτηση με τις ικανότητες του καθενός, οι οποίοι προέβλεπαν τη συνέχιση της παιδείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Η έννοια της Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης, συναντάται ως σύλληψη στους “Νόμους” του Πλάτωνα, όπου γίνεται λόγος για τη διά βίου παιδεία, όταν αναφέρεται στην υποχρέωση κάθε πολίτη να δραστηριοποιείται διαρκώς και να συμμετέχει ενεργά στην καλύτερη οργάνωση της πολιτείας και την οποία θεωρεί προϋπόθεση για τη διαμόρφωση ενάρετων ανθρώπων.
Η ιδέα της διά βίου εκπαίδευσης παρατίθεται στην “Πολιτεία” με την περίφημη εικόνα των δεσμωτών του σπηλαίου όπου αναφέρεται ότι οι άνθρωποι ως δεσμώτες αλυσοδεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο είναι καταδικασμένοι να βλέπουν μόνο τις σκιές που απεικονίζονται στον τοίχο του σπηλαίου, προς τον οποίο είναι στραμμένα τα βλέμματά τους.
Η παιδεία συμβάλλει ακριβώς στην απελευθέρωση των δεσμωτών από τα δεσμά τους, είναι η στροφή των ματιών της ψυχής προς το νοητό ήλιο, προς την ιδέα, δηλαδή, του αγαθού και η άνοδος στον κόσμο της ζωής και του φωτός.
Εκείνο, λοιπόν, που γενικότερα προσδίδει παγκόσμια σημασία στην πλατωνική φιλοσοφία είναι η ιδέα της παιδείας και ειδικότερα της διά βίου παιδείας. Ο Πλάτων υποστήριξε ότι σκοπός της παιδευτικής διαδικασίας είναι η μόρφωση της ανθρώπινης ψυχής σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Ο Αριστοτέλης αποτελεί πρότυπο ενήλικα εκπαιδευόμενου, αφού φοίτησε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, από τα δεκαεπτά του και για είκοσι ολόκληρα χρόνια. Οι διδακτικές μέθοδοι που εφαρμόζονταν στην Ακαδημία, ήταν η διάλεξη, ο διάλογος και επιπλέον οι εμπειρικές έρευνες και η συλλογή στοιχείων από τον αισθητό κόσμο.
Η πολύπλευρη εκπαιδευτική διαδικασία ενηλίκων, η οποία αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή είχε βαθιά απήχηση στα άτομα κάθε ηλικίας. Οι ενήλικοι πολίτες διατηρούσαν ένα συνεχές ενδιαφέρον και μια αγάπη για τη μόρφωση, βελτιώνοντας διαρκώς τους εαυτούς τους και συμβάλλοντας έτσι σε μια γενικότερη πνευματική, πολιτιστική και κοινωνικοπολιτική αναβάθμιση. Χαρακτηριστικότερο δείγμα αυτής της συνεχούς πνευματικής ενασχόλησης των ενηλίκων αποτελεί η Αθήνα των κλασικών χρόνων, όπου άνθισαν η τέχνη, του λόγου, του επιστημονικού στοχασμού και της φιλοσοφικής σκέψης.
Η έννοια, λοιπόν, της διά βίου μάθησης, μη θεσμοθετημένης, άτυπης ή μη τυπικής, στηριζόμενη είτε σε ατομικές πρωτοβουλίες είτε σε συλλογικά εγχειρήματα, από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας αφορούσε και αφορά αξιόλογο πλήθος αποδεκτών, γνώρισε και γνωρίζει μεγάλη απήχηση, είχε και αποκτά πάλι, σημαντικό κύρος και αναγνώριση και λειτούργησε και λειτουργεί ξανά και σήμερα ως κινητήρια δύναμη και εφαλτήριο για περαιτέρω πνευματικές, πολιτικές και κοινωνικές αναζητήσεις, εξελίξεις και κατακτήσεις. Στη χώρα μας ένα από τα πλέον επιτυχή παραδείγματα διά βίου μάθησης, είναι αυτό του Ανοιχτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Κρήτης. Το Α.Λ.Π. Κρήτης λειτουργώντας από το 2005 πρώτα στα Χανιά και στη συνέχεια σε Ηράκλειο, Ρέθυμνο κ.α. και με τους πολίτες να κατακλύζουν κυριολεκτικά τις αίθουσες των μαθημάτων του, ενέπνευσε κι συνεχίζει να εμπνέει τη δημιουργία ίδιων και παρόμοιων πρωτοβουλιών σε όλη τη χώρα με ό,τι αυτό σημαίνει τόσο για τους συμμετέχοντες όσο και για την ευρύτερη κοινωνία που απολαμβάνει τα οφέλη των εκπαιδευομένων πολιτών οι οποίοι εξελίσσονται και σε ενεργούς και χρήσιμους πολίτες.
Ζώντας στην εποχή της πληροφορίας και διάχυσης της γνώσης, έχουμε τη δυνατότητα να διευρύνουμε τις σκέψεις μας και τις ικανότητες μας μέσα από τη συνεχή εκπαίδευση, στοιχεία απαραίτητα για την προσωπική και επαγγελματική μας επιτυχία.
Αφιερώνοντας, λοιπόν, τον εαυτό σας στη διά βίου μάθηση, γινόμαστε οι σκηνοθέτες και πρωταγωνιστές των γεγονότων της ζωής μας, αλλά και της κοινωνίας, βιώνοντας έτσι ένα καλύτερο κοινό παρόν, προετοιμάζοντας ένα καλύτερο κοινό μέλλον.
*πρόεδρος Α.Λ.Π. Κρήτης, www.alp.gr
