Πόσοι γνωρίζουν την “πλατεία Τάλω” ως “πλατεία Λουμπάνσκη” ή “Μώλο”; Πόσοι ξέρουν ότι η σημερινή γραφική πλατεία ήταν στέκι της αριστοκρατίας στα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας ή μετέπειτα αποθήκες με βαρέλια της Κιτρένωσης, τηλεγραφόξυλα της προπολεμικής εταιρείας “Ταχυδρομείων, Τηλεγραφημάτων και Τηλεφωνίας” αλλά και υπαίθρια καραβοναυπηγεία;
Μια αναδρομή στο χθες της Πλατείας Τάλω, επιχειρούν σήμερα οι “διαδρομές” μέσα από αφηγήσεις ιστορικών – ερευνητών αλλά και αναμνήσεις ανθρώπων που έζησαν στο τόπο αυτό…
Πλατεία “Λουμπάνσκη” ή “Μώλος”
Σήμερα στην πλατεία Τάλω, που εκτείνεται κάτω από το Φρούριο Φιρκά μέχρι και το παλιό Ξενία, έχουν δημιουργηθεί χώροι στάθμευσης ενώ στο κέντρο, στέκεται το εμβληματικό μνημείο για το ναυάγιο του πλοίου “Ηράκλειον” που κατασκευάστηκε το 1990 από τη γλύπτρια Αντωνία Παπατζανάκη, στη μνήμη των 247 ανθρώπων οι οποίοι χάθηκαν στις 8 Δεκεμβρίου του 1966 στα νερά της Φαλκονέρας.
Από τα χρόνια της Αυτονομίας της Κρήτης μέχρι και Μεταπολεμικά, η πλατεία ονομαζόταν “πλατεία Λουμπάνσκη”. Ποιος ήταν όμως ο Λουμπάνσκη;
Σύμφωνα με την έκδοση “Τα Χανιά, στο πέρασμα του χρόνου”, του Γεώργιου Δημοτάκη (από τη βιβλιοθήκη των “Χανιώτικων νέων”) ο Ιούλιος Κλεμάν Βλαδίσλαος Λουμπάνσκη, ήταν διακεκριμένος αξιωματικός του Γαλλικού Στρατού, Πολωνικής καταγωγής. Υπηρετούσε στην Κρήτη, ως ανώτερος Διοικητής των Διεθνών στρατευμάτων και είχε διαδεχτεί στην θέση αυτή τον Συνταγματάρχη Σπίτζερ, του οποίου το όνομα είχε δώσει η Κρητική Πολιτεία στον δρόμο των Στιβανάδικων.
Είχε σπουδάσει στην Πολυτεχνική σχολή του Παρισιού. Διετέλεσε καθηγητής της Στρατιωτικής Σχολής του “Σαιν Σύρ” ενώ υπήρξε και διαπρεπής λογογράφος.
Κατά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης, σπουδαία γεγονότα τον συνέδεσαν με τα Χανιά και τελικά έμεινε στον τόπο μας μέχρι το τέλος της ζωής του.
Τον ίδιο καιρό υπηρετούσε στα Χανιά στα στρατεύματα Κατοχής και ο υπολοχαγός του Μηχανικού Γκαμπριέλ Ντυράν. Οπως αναφέρει ο Δημοτάκης, η οικογένεια Πρέβε που συνδεόταν με τον Λουμπάνσκη, όπως και πολλές άλλες Τοπανιανές οικογένειες, τον παρακάλεσαν να ρίξει τη μικρή βενετσιάνικη πύλη και να δημιουργήσει τη φερώνυμη του Πλατεία. Ο ευγενής Γάλλος δέχτηκε και ανάθεσε στον Ντυράν, να μελετήσει και να σχεδιάσει όλο το έργο και να επιβλέψει την κατασκευή του.
Σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή Μανώλη Μανούσακα, το 1898 οι Γάλλοι αφού ανατίναξαν τη μικρή βενετσιάνικη πύλη που υπήρχε στην αρχή της τωρινής οδού Θεοτοκοπούλου, έφτιαξαν μια πολύ μεγάλη κατασκευή, μωλώσανε το παραλιακό μέτωπο κάτω από το σημερινό Ναυτικό Μουσείο με πλακόστρωτο και από το Φιρκά μέχρι την έξοδο της Δυτικής Τάφρου. Επειτα κτίστηκε το κρηπίδωμα με πολυτελείς, μεγάλους, τετραγωνισμένους λίθους, μερικοί από τους οποίους προέρχονταν από την οχύρωση που είχαν ανατινάξει. Στα τέλη του 19ου αιώνα, το παλιό κρηπίδωμα στολίστηκε για διακοσμητικούς λόγους με πέτρινες μεγάλες μπάλες, που κάποτε ήταν σωριασμένες μέσα στο Φιρκά, σε διάστημα 1-2 μέτρων η μία από την άλλη οι οποίες περιστοιχίζανε το μώλο.
Και έτσι δημιουργήθηκε η πλατεία ο “Μώλος” όπως λεγόταν τότε, η οποία ένωσε και την πόλη με το βόρειο παραλιακό τμήμα της “Καινούργιας Χώρας” (Νέας Χώρας). “Μώλο” λέγαν και οι Βενετσιάνοι το πρώτο τμήμα του Λιμανιού που κρηπιδώθηκε, σύμφωνα με τον Δημοτάκη.
Στα πρώτα χρόνια της Αυτονομίας, η νέα Πλατεία αποτέλεσε το κέντρο αναψυχής της καλής κοινωνίας και τον τόπο του καθημερινού περιπάτου. Είχε γίνει εκεί κάτω από το παλιό “Ξενία” ένα περίπτερο ξύλινο και εκεί τα καλοκαιρινά βράδια κάθιζε ο κόσμος για να δροσιστεί.
Μα σιγά-σιγά, όσο περνούσε ο καιρός, ο κόσμος αραίωνε και τελικά ο “Μώλος” εγκαταλείφτηκε τελείως για να εγκατασταθούν εκεί τα βαρέλια της Κιτρένωσης
(κίτρα παράγονταν κυρίως στην περιοχή του Αποκόρωνα), τα τηλεγραφόξυλα των Τ.Τ.Τ. δηλαδή της τότε εταιρίας “Ταχυδρομείων, Τηλεγραφημάτων και Τηλεφωνίας” και υπαίθρια καραβοναυπηγεία.
Από τη δεκαετία του ’60 και μετά η πλατεία έγινε ξανά χώρος περιπάτου των Χανιωτών. Τότε πήρε και τη διαμόρφωση που έχει σήμερα, παράλληλα με τη διαμόρφωση του παλιού “Ξενία”, το 1961.
Οπως αναφέρει ο κ. Μανούσακας, αφού γκρεμίστηκε κάποιες παράγκες, αποθήκες κ.λπ. και ο χώρος διαμορφώθηκε με μια μοντέρνα αντίληψη (στην αισθητική της πισίνας του Ξενία), φυτεύτηκε και έγινε χώρος περιπάτου κ.λπ.
Οταν ήταν γήπεδο και η… “καταβόθρα”
«Για μας στα τέλη της δεκαετίας του ’50 όλος ο χώρος αυτός ήταν το “Μαρακανά” μας, το γήπεδο μας! Εμείς βέβαια το λέγαμε “Μώλο”, πάμε για μπάλα στο Μώλο ήταν η έφραση μας» θυμάται ο Μιχάλης Μανουσάκης, γέννημα θρέμμα του “Κολόμπο”, μόνιμος κάτοικος της παλιάς πόλης που ήταν καθημερινός θαμώνας της αλάνας όπως και όλα τα παιδιά της περιοχής γιατί ήταν το καλύτερο γήπεδο ποδοσφαίρου.
«Ολο αμμούτσες και χαλίκια. Οχι επίπεδη ως αλάνα αλλά με μικρά υψωματάκια. Δρόμος δεν υπήρχε, αλλά δεν υπήρχαν και αυτοκίνητα, την εποχή εκείνη μετρημένα ήταν στα Χανιά. Είχα ένα φίλο που ήξερε απ’ έξω τους αριθμούς τους! Μαζευόμασταν το λοιπόν 60 -70 κοπελάκια, με τα σκισμένα ρούχα, άλλοι με παπούτσια, άλλοι ξυπόλυτοι και πηγαίναμε στην αλάνα για μπάλα. Είχε το καλό ότι δεν υπήρχε ο φόβος να μας πάρει η θάλασσα τη μπάλα γιατί το άλλο γήπεδο που είχαμε στην πλατεία Συντριβανίου ήταν επίφοβο! Η μπάλα πήγαινε στο νερό και έπρεπε κάποιος να βουτήξει. Στη σημερινή πλατεία Τάλω ήταν μια χαρά το καλοκαίρι, το χειμώνα πάλι εκεί η θάλασσα ανέβαινε πάνω» μας λέει καθώς φτάνουμε στην πλατεία. Μας δείχνει πού ήταν τα τέρματα, που παρατάσσονταν οι ομάδες, αλλά και κάτω από το τείχος τα σημεία όπου κάτω από τσίγκους και λαμαρίνες λειτουργούσαν διάφορα ταβερνάκια της εποχής.
Προχωράμε μέχρι τα βράχια μπροστά στην πλατεία. Εκεί που ήταν η “καταβόθρα”. «Εκεί μάθαμε όλοι μπάνιο. Όλο το καλοκαίρι βουτούσαμε, κάναμε το “χελιδόνι”, τις ανάποδες τούμπες. Μια εποχή ο γέρω Βενιέρης είχε τσακωθεί με το καρνάγιο και αποφάσισε να φτιάξει ένα σκάφος που ήθελε πάνω στην πλατεία, μεγάλο σκάφος.
Για να το ρίξει στη θάλασσα, έσκαψε στα βράχια εδώ ώστε να πέσει μέσα στο νερό. Είχε πάρει λοιπόν το σημείο αυτό το όνομα “καταβόθρα”» θυμάται…
Η πλατεία πέρα από γήπεδο ήταν τότε και το… πεδίο μάχης στους πολέμους μεταξύ παιδιών από τις γειτονιές. Ανάμεσα στα Κολομπιτάκια και στα Νεοχωριτάκια με πέτρες, καλάμια κ.λπ.
Οταν έγινε το “Ξενία”, η αλάνα πήρε χαρακτηριστικά πλατείας και αναβαθμίστηκε, έγινε και ο δρόμος από τη Νέα Χώρα. Το ποδόσφαιρο όμως… ποδόσφαιρο. «Και το ’70 ακόμα παίζαμε μπάλα και πιο μεγάλοι ακόμα. Οσα χρόνια και αν περάσουν όλοι οι παλιοί Χανιώτες θα το θυμόμαστε ως το “Μώλο” το γήπεδο μας» καταλήγει.
