Πενήντα χρόνια ντροπής
Μάρτιος 1920. Ημερομηνία που για πρώτη φορά ξεκίνησε τη ζωή του το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης που οργανώθηκε με την θαυμαστή ιδιωτική πρωτοβουλία του αείμνηστου Νικολάου Παπαδάκη και που τότε ανέλαβε επισήμως την διεύθυνσή του. Τον πυρήνα αποτέλεσαν τα εδώ και εκεί σκορπισμένα αρχεία της Κρητικής Πολιτείας, που είχε καταργηθεί ύστερα από την Eνωση με τη μητέρα Ελλάδα (1913).
Αναλαμβάνοντας ο Παπαδάκης τη διοργάνωση του Αρχείου δεν περιορίστηκε μονάχα στην πρόχειρη περισυλλογή, του εδώ ευρισκομένου αρχειακού υλικού αλλά με εξαιρετικό ζήλο και αυταπάρνηση φρόντισε να πλουτίσει και συμπληρώσει το υλικό αυτό με όλα τα στοιχεία που ήταν κατά την κρίση του απαραίτητα στον αυριανό μελετητή της Κρητικής Iστορίας. Κατάστρωσε έπειτα σχέδιο εργασίας, έκαμε εκκαθάριση, ταξινόμηση και καταγραφή του υλικού του, μάζεψε βιβλία αναφερόμενα στην ιστορία της Κρήτης, μάζεψε πίνακες και ιστορικές εικόνες και άλλα ιστορικά αντικείμενα και φρόντισε για την οικονομική διοργάνωση του Ιδρύματος. Ιδιαίτερη αξία έχει η εργασία του γύρω απ’ τη συγκέντρωση αρχειακού υλικού, που την επέτυχε τελικά με δωρεές και προσφορές διαφόρων προσώπων.
Λειτούργησε ανεπίσημα μέχρι το 1928 οπότε αναγνωρίσθηκε σαν οργανισμός Δημόσιου Δικαίου και Νομικό Πρόσωπο. Όταν την 31η Ιουλίου 1931 ο Παπαδάκης αποχώρησε λόγω ορίου ηλικίας την δ/νση του ανέλαβε ο μέχρι τότε γραμματέας του νεαρός και ενθουσιώδης επιστήμονας φιλόλογος Ν. Τωμαδάκης ο αργότερα επιφανής καθηγητής Πανεπιστημίου που κατάφερε να αναγνωρισθεί το αρχείο σαν δημόσια υπηρεσία με το νομ. διαταγ. 2080/1933. Αποχώρησε το 1947 διορισθείς δ/ντής των Γεν. Αρχείων του Κράτους. Την δ/νση, με απόσπαση, ανέλαβε προσωρινά μέχρι το 1953ο φιλόλογος Μιχ. Μποτωνάκης και το 1953 ο καθηγητής αείμνηστος καθηγητής φιλολογίας Στυλιανός Μοτάκης.
Το αρχείο στεγάσθηκε κατ’ αρχάς στο κτήριο της παραλίας του Ενετικού λιμένα, όπου είχε στεγασθεί παλαιότερα το Τελωνείο και Δημ. Ταμείο, και ήταν σε κατάσταση κατάρρευσης. Δίπλα στο Γυαλί Τζαμισί. Μετά μεταφέρθηκε μέρος του σε άλλο κτήριο, ακατάλληλο και τέλος στο σημερινό. Για να γίνει περιληπτική μόνο αναφορά στον μοναδικό στην Ελλάδα αριθμό και πλούτο των εγγράφων και άλλων ντοκουμέντων τη Κρητικής ιστορίας θα χρειαζόταν πολλές σελίδες της εφημερίδας αφού αριθμούν εκατοντάδες χιλιάδες.
Δυστυχώς όμως φαίνεται οι αρμόδιοι και μη, δεν κατανόησαν τι θησαυρός υπάρχει εκεί για τα Χανιά, για την Κρήτη ολόκληρη, και έτσι κάθε δυο τρία χρόνια για περισσότερα από πενήντα χρόνια, το θέμα έρχεται στην επικαιρότητα, τις περισσότερες φορές για λόγους προβολής των “ενδιαφερομένων” και πάλι στο τέλμα. Το μεγάλο εξ αρχής λάθος είναι ότι αναζητήθηκε πολλές φορές κατάλληλος χώρος για μεταστέγαση και όχι να πραγματοποιηθεί μελέτη με τις προδιαγραφές χώρων που χρειάζεται ένας τέτοιος θησαυρός για μια νέα οικοδομή. Στα χρόνια αυτά, και ιδίως τα τελευταία, υπήρχαν αμέτρητες περιπτώσεις από προγράμματα αλλά εμείς είχαμε κολλήσει στη μεταστέγαση που μερικές φορές οι προτάσεις στερούνταν σοβαρότητας όπως π.χ. αυτή για τις πρώην δικαστικές φυλακές!!
Επανειλημμένως έφθασαν στην πόλη μας υπουργοί Παιδείας στο οποίο υπάγεται το αρχείο αλλά κανείς “αρμόδιος” δεν οδήγησε κάποιον από αυτούς ως εκεί να αντιληφθεί ο ίδιος την κατάσταση. Θα είχε από χρόνια λυθεί το θέμα όπως αλλά δεν βρέθηκε ΕΝΑΣ Χανιώτης να ασχοληθεί σοβαρά όπως π.χ. ο Ρεθεμνιώτης κ. Μιχ. Τρούλης που έβαλε σκοπό ζωής την υπαγόμενη στο ίδιο Υπουργείο, δημόσια βιβλιοθήκη Ρεθύμνης και το έργο εγκαινιάσθηκε πριν από λίγα χρόνια, με κόστος πέντε εκατομ. ευρώ σε τριώροφο κτίσμα με υπόγειο γκαράζ κλπ. Άλλο παράδειγμα το θαυμαστό έργο του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων. Έτσι αντιμετωπίζονται σωστά αυτά τα έργα.
Αυτές φίλοι μου είναι οι λύσεις και όχι κάθε τόσο λόγια του αέρα. Και ακόμη ως προς το προσωπικό που προβλέπει ο οργανισμός. Είναι ντροπή που ποτέ δεν καλύφθηκαν οι απαραίτητες θέσεις, έστω με αποσπάσεις το υπ. Παιδείας, όταν εκατοντάδες εκπαιδευτικοί είναι αποσπασμένοι σε γραφεία υπουργών, βουλευτών κλπ. κλπ. Μέχρι πρότινος, νεώτερης περιόδου έγγραφα, ήταν μέσα σε σακούλες απορριμμάτων και σχεδόν ποτέ δεν υπήρξε μόνιμος συντηρητής για να μην καταστραφούν τα παλαιότερα γραπτά μνημεία της Κρητικής ιστορίας. Όταν πριν από 50 χρόνια, χρειάστηκα κάποια στοιχεία από το αρχείο και αντιλήφθηκα την προσβλητική για όλους μας κατάστασης, άρχισα να αναφέρομαι στο θέμα στα “Χ.Ν.” (περισσότερες από 30 δημοσιεύσεις στα χρόνια αυτά) αλλά φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Καταχωρώ στο παρόν, τον τίτλο στην πρώτη σελίδα των “Χ.Ν.” της 1ης Δεκεμβρ. 1972 όπου προσωπικά, σαν ένας άσχετος Χανιώτης αναφερόμουνα για νέο κτήριο για το Αρχείο.
Δυστυχώς, κανείς, μα κανείς, από την τοπική Αυτοδιοίκηση που φιλοξενεί αυτόν τον θησαυρό, από τους εκπροσώπους μας στη βουλή, δεν το θεώρησε ζήτημα τιμής να ασχοληθεί σοβαρά. Και το θέμα δεν είναι μόνο των Χανίων αλλά ολόκληρης της Κρήτης και γι’ αυτό πρέπει να ενδιαφερθούν όλοι οι Κρητικοί, βουλευτές και άλλοι, που μπορούν να συνεισφέρουν.
Τώρα υπάρχει υφυπουργός Παιδείας Χανιώτης. Δεν γνωρίζω αν έχει επισκεφθεί το Ιστορικό Αρχείο αλλά ίσως το σοβαρότερο έργο που θα αφήσει σαν Χανιώτης με το πέρασμά του από αυτό το αξίωμα θα είναι να λυθεί οριστικά το θέμα της γραπτής ιστορίας της Κρήτης μας.
Το μόνο υπάρχον κτίσμα, κατά την άποψή μου σαν μη ειδικού, που ίσως είναι το καταλληλότερο για το αρχείο είναι το πρώην δημαρχείο Ακρωτηρίου. Αν δεν παραχωρηθεί, ας αγορασθεί από το Υπουργείο Παιδείας.
