Μέρος Β’
Με τον δεύτερο τόμο ολοκληρώνεται ένα σημαντικό έργο καταγραφής όλων των εφημερίδων που εκδόθηκαν στην Κρήτη από το 1831 ως το 1913 που πραγματοποιήθηκε το μεγάλο όνειρο της βούλησης του κρητικού λαού για ένωση με την Ελλάδα.
Μια μακροχρόνια πορεία εξεγέρσεων και αγώνων για την απελευθέρωση της Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό. Μια πορεία που οι δρόμοι της ποτίστηκαν με αίμα ηρωικών και ασυμβίβαστων αγώνων που αντιμετώπισαν τις βλέψεις και τις γεωπολιτικές σκοπιμότητες των μεγάλων δυνάμεων που η κάθε μια για τον εαυτό της ήθελε δική της κτήση την Κρήτη. Ιδιαίτερα η πανίσχυρη θαλασσοκράτειρα εκείνων των καιρών, η Αγγλία.
ΤΟ ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟ ΦΥΛΑΚΙΣΕ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΠΟΥ ΑΡΓΟΤΕΡΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ομως στη διεξαγωγή αυτών των σκληρών αγώνων οι αγωνιστές της Λευτεριάς της Κρήτης δεν είχαν ν’ αντιμετωπίσουν μόνο τους εξωτερικούς εχθρούς, αλλά και τους εσωτερικούς αντιπάλους των τοπικών εξουσιαστικών συμφερόντων. Τα οποία έγιναν κρίσιμα σε όλες τις φάσεις μετά τη συμφωνία της Χαλέπας, τη δημιουργία της κρητικής πολιτείας με το πριγκιπάτο στο οποίο αντιπαρατέθηκε ο μέγας Ελευθέριος Βενιζέλος. Τον οποίο όμως τον απέπεμψαν από τη θέση του συμβούλου (υπουργού τότε) επί της Δικαιοσύνης για να φθάσουν να τον δικάσουν, να τον φυλακίσουν και να τον καταγγείλουν ως “εχθρό” της ενώσεως, με πρωτεργάτη των καταγγελιών τον τότε άγιο μητροπολίτη Κρήτης… Για να ηγηθεί της επανάστασης του Θερίσου και τελικά να γίνει ο μεγάλος ηγέτης (εκ Χανίων ορμώμενος) κυβερνήτης που διπλασίασε την Ελλάδα…
Ολα αυτά τα επαναστατικά αγωνιστικά πολιτικά διεθνών επιρροών και επιβολών γεγονότα τα παρουσιάσανε, τα σχολιάσανε, τα κρίνανε, τα καταγγείλανε, αλλά και τα δοξάσανε οι εφημερίδες της Κρήτης που όλες καταγράψανε τα αυθεντικά γεγονότα της εποχής.
Για να συγκεντρωθούν συμπυκνωμένα, μαζί με αυθεντικά αποσπάσματα από κάθε εφημερίδα -συμπολιτευτικά ή αντιπολιτευτικά- κείμενα των αγώνων, των πρωταγωνιστών και των αγωνιστών ως τη μεγάλη μέρα της Ενωσης, που το όνειρο αιώνων έγινε πραγματικότητα.
Δύο τόμοι πολύτιμοι για όλους τους παλιότερους, αλλά και για όλους τους νεότερους, σε καιρούς πάλι τόσο δύσκολους.
Στο σημερινό κείμενό μας θα αρχίσουμε από το τέλος την παρουσίαση του Β’ τόμου του σημαντικού έργου που κυκλοφόρησε με συγγραφέα των Ξενοφώντα Παγκαλιά και με την καθοριστική συμβολή του Γιάννη Γαρεδάκη που έκανε δυνατή την έκδοση αυτού του έργου, που αποτέλεσε έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας των “Χανιώτικων νέων”.
Λοιπόν στις σελίδες 772 – 775 αναφέρονται τα εξής:
Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
«Οι εκατόμβες των θυμάτων, οι αγώνες, οι αφανισμοί, οι λεηλασίες, οι βιαιοπραγίες, οι εκπατερισμοί, οι διώξεις, οι ερημώσεις, η ξενοκρατία, οι εξορισμοί και μύρια όσα δεινά υπέστησαν οι Κρητικοί για πολλές εκατονταετηρίδες, παίρνουν τέλος. Η μεγάλη μέρα που περίμεναν δεκάδες γενιές κρητικών είχε φθάσει…
Την πρώτη Δεκεμβρίου 1913 είχε αγκυροβολήσει ο ελληνικός στόλος έξω από το λιμάνι των Χανίων. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, συνοδευόμενος από τον διάδοχο Γεώργιο, τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και πολλούς Ελληνες αξιωματούχους, αποβιβάστηκαν στο λιμάνι…
Εκεί τους υποδέχτηκαν ο γενικός διοικητής Κρήτης Λουκάς Ρούσος Κανακάρης, ο δήμαρχος Χανίων Μανώλης Μουντάκης, οι παλαίμαχοι επαναστάτες Χατζημιχάλης Γιάνναρης και Αναγνώστης Μάντακας, οπλαρχηγοί, αγωνιστές και ένα τεράστιο πλήθος κόσμου από όλα τα μέρη της Κρήτης.
Μετά τη δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό της Τριμάρτυρης σχηματίστηκε πομπή που κατευθύνθηκε προς το φρούριο Φιρκά. Ο ιστός της σημαίας βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά του φρουρίου. Ο λιμενάρχης Χανίων Γιώργης Κουρκούτης έδεσε τη σημαία και έδωσε το σχοινί στον βασιλιά. Αυτός σε ένδειξη σεβασμού και τιμής έδωσε το σχοινί στον Χατζημιχάλη Γιάνναρη που μαζί με τον συμπολεμιστή του Αναγνώστη Μάντακα, ύψωσαν τη σημαία στον ιστό…
Η ελληνική σημαία κυμάτιζε στον Φιρκά και η ένωση τυπικά και ουσιαστικά ήταν γεγονός…
Το όνειρο που γαλούχησε γενιές Κρητικών είχε γίνει πραγματικότητα».
ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
Η “ηρακλειώτικη παλιγγενεσία” ήταν και η τελευταία εφημερίδα που εκδόθηκε την περίοδο 1831-1913. Στο χρονικό αυτό διάστημα, παρά τις αντιξοότητες και τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Κρήτη, οι εκδόσεις των εφημερίδων φθάνουν σε έναν υψηλό βαθμό.
Συνολικά έχουμε 88 εκδόσεις εφημερίδων: 48 Χανιώτικες, 17 Ρεθεμνιώτικες, 21 Ηρακλειώτικες και 2 Λασιθιώτικες.
Αν αναλογιστούμε ότι οι εκδόσεις εφημερίδων αρχίζουν ουσιαστικά το 1880 τότε ως το 1913 έχουμε 84 εφημερίδες. Τα τριάντα τρία αυτά χρόνια, αν συνυπολογίσουμε και τις επανεκδόσεις – ο μέσος όρος έκδοσης εφημερίδων είναι μεγαλύτερος από 3 ετησίως, αριθμός αρκετός μεγάλος. Με την πληθώρα των εκδόσεων στα Χανιά να αιτιολογείται από το γεγονός ότι εκεί βρίσκονταν η έδρα της διοίκησης του νησιού, οι κεντρικές υπηρεσίες και οι εκπρόσωποι των δυνάμεων.
Ως προς την τυπογραφία από την αρχή της και καθ’ όλο το χρονικό διάστημα της μακρόχρονης πορείας της, υπηρετήθηκε από πολλούς επώνυμους και ανώνυμους Κρήτες των οποίων τα έργα ακόμη και σήμερα θεωρούνται ανεπανάληπτα. Για να παραθέσει ο συγγραφέας Ξενοφών Παγκαλιάς το κατωτέρω περίφημο στιχούργημα – επίγραμμα του Μάρκου Μουσούρου που αποδίδει την προσφορά των πρώτων κρητικών τυπογράφων.
“Κρης γαρ ο τορνεύσας
τάδε χακεία Κρης ο συνείρας
Κρης ο καθ’ εν στίξας
Κρης ο μολυβδοχύτης
Κρης δαπανά νίκης φερώνυμος αυτός ο Κλείων
Κρης τάδε.
Κρησίν ο Κρης ήπιος αιγίοχος”.
Η ΚΡΗΤΗ ΠΕΔΙΟ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Στα επελεγόμενα γράφει και τα εξής: …“Η έκδοση εφημερίδων στην Κρήτη ως τη σύμβαση της Χαλέπας ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ο Ραδάμανθυς και η Κρήτη, ελευθερία ή θάνατος, εκδόθηκαν μόνο για να ενισχύσουν τους σηκωμούς του 1841 και 1866 αντίστοιχα.
Ωστόσο η έκδοση πολιτικών εφημερίδων αρχίζει ουσιαστικά με τα Απτερα του Ιωάννη Παπαδάκη το 1880. Οι προϋποθέσεις δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές… Η λογοκρισία και οι αυθαιρεσίες των εκάστοτε διοικητών και αργότερα του αρμοστή επέφεραν συχνές παύσεις για επιλήψιμα άρθρα (διάβαζε κριτική για τους κυβερνώντες) και οι διώξεις ήταν στην ημερησία διάταξη. Παρά όμως τις αντίξοες συνθήκες εκδόθηκαν αρκετές εφημερίδες, οι οποίες -η κάθε μία με τον τρόπο της- συνέβαλαν στην κοινωνική και πολιτική ζωή και στην εξέλιξη του νησιού.
Οι εκδότες και οι συντάκτες των εφημερίδων απέβλεπαν αρχικά -ο καθένας με τις πολιτικές φιλοδοξίες και τα πιστεύω του- στην απεξάρτηση από την επικυριαρχία του σουλτάνου και κατόπιν στον τελικό στόχο που ήταν η Ενωση με την Ελλάδα.
Αυτό έγινε μετά από αρκετά χρόνια και την περίοδο που πρωθυπουργός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Ιδιαίτερα τα τελευταία τριάντα χρόνια πριν την Ενωση, η Κρήτη υπήρξε πεδίο έντονων συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων όλων των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής που με ωμό τρόπο επενέβαιναν συνεχώς, όχι μόνο με πολιτικά και διπλωματικά μέσα, αλλά και με στρατιωτικά, για να εξασφαλίσει η κάθε μια από τη μεριά της και για τους δικούς της λόγους την κυριαρχία στο νησί…”.
ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΚΡΗΤΩΝ ΜΕ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥΣ – ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ
Οι Κρητικοί ήρθαν πάμπολλες φορές σε σύγκρουση όχι μόνο με τους εξωτερικούς εχθρούς, αλλά και μεταξύ τους διότι πίστευαν πότε στις υποσχέσεις του ενός, πότε του άλλου και φυσικά ανάλογα με τις προσωπικές τους φιλοδοξίες. Τα αποτελέσματα αρκετές φορές είχαν δυσμενείς επιπτώσεις, με εκατόμβες θυμάτων, ερήμωση της υπαίθρου, καταστροφή των καλλιεργειών, μείωση του εμπορίου και των αγαθών επιβίωσης με κοινωνικές αναταράξεις…
Πάντως, μετά το 1913 οι εφημερίδες της Κρήτης διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους, αλλά ταυτόχρονα εντάσσονται στο πνεύμα (σύνολο) των ελληνικών εφημερίδων και ακολουθούν τη δομή και την εξέλιξη τόσο από πλευράς περιεχόμενου όσο και από πλευράς τεχνικής.
Μελετώντας όμως κανείς τις εφημερίδες της Κρήτης εκείνης της εποχής εξάγει πλήθος πληροφοριών για την κοινωνικο-πολιτική κατάσταση και εξέλιξη του νησιού (σε αυτό εξάλλου αποσκοπεί και η παράθεση των αποσπασμάτων).
Οι εφημερίδες αποτελούν μοναδική πηγή πληφοροριών που κανένα ιστορικό βιβλίο δεν μπορεί να αποδώσει με τον ίδιο τρόπο. Οι εφημερίδες της Κρήτης και φυσικά όλου του επαρχιακού Τύπου -παρά τις ελλείψεις και σκοπιμότητες στην αρθρογραφία τους- αποτελούν αναπόσπαστο σώμα και απεικόνιση της τοπικής κοινωνίας, τον καθρέφτη και τη συνείδηση του τόπου που εκδίδονται”.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟ 1901 – 1913 ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Ετσι τελειώνει το κείμενο της εξαιρετικά σημαντικής κατάθεσης του δίτομου έργου “Η Εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831 – 1913”. Ακολουθούν οι πίνακες χρονολογικής καταγραφής τίτλου (πόλης έκδοσης) πρώτου σωζόμενου, αλλά και τελευταίου φύλλου. Επίσης χρονολογικούς πίνακες κατά Νομό καθώς και αλφαβητικοί πίνακες εφημ. και αλφαβητικός κατάλογος ονομάτων (εκδοτών, ιδιοκτητών, υπευθύνων διευθυντών κ.λπ.). Τέλος περιλαμβάνεται η γενική βιβλιογραφία του κρητικού Τύπου.
Εμείς, για μια πρόγευση των αναγνωστών, αναγνωστριών των “Χανιώτικων νέων” αναπλέουμε για ένα “ταξίδι” μικρών αποσπασμάτων από χαρακτηριστικά κείμενα που έχει επιλέξει ο συγγραφέας του έργου κ. Ξενοφών Παγκαλιάς από το 1901 ως το 1913 που πραγματοποιήθηκε το μέγα γεγονός της Ενωσης Κρήτης με Ελλάδα…
Η ΠΤΩΣΙΣ ΤΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΚΑΙ ΑΝΟΔΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Από το 1901 ως το 1906 εκδόθηκαν 14 εφημερίδες: Ηταν η έντονη περίοδος της πολιτικής κρίσης μεταξύ του αρμοστιακού καθεστώτος του Πρίγκιπα Γεωργίου και των αντιφρονούντων, που κατέληξε στην επανάσταση του Θερίσου, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1905, με αποτέλεσμα την πτώση του Γεωργίου και το άνοιγμα του μεγάλου δρόμου για την τελική ένωση με πρωθυπουργό Ελλάδος τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον πραγματικό απελευθερωτή των σκλαβωμένων πατρίδων.
Ομως, την περίοδο 1901 – 1905 από τις 14 εφημερίδες που εκδόθηκαν μια σειρά από αυτές όπως: “Κρητική Εφημερίς”, “Σημαία”, “Ελλάς” ήταν φιλοηγεμονικές, αλλά και υπέρ της Ενώσεως. Ενώ η θεματογραφία της εφ. “Σημαία” είχε προσανατολισμό στα καθημερινά κοινωνικά θέματα του τόπου, αλλά και ευρύτερα των καιρών. Οπως το “περί πολιτικής των γυναικών χειραφετήσεως”. Η “σωματεπορία περίεργοι λεπτομέρειαι”, “Οι φυλακές και η κατάστασις αυτών” υπό άποψιν ασφαλείας και υγείας και άλλα σοβαρά κοινωνικά ζητήματα με τα οποία ασχολείται και σήμερα η έντυπη και ηλεκτρονική κρητική και ελληνική δημοσιογραφία.
Η ΜΑΧΗΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΤΑ ΑΡΜΟΣΤΙΑΣ
Αλλά η πολιτική δημοκρατική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στις 7 Δεκεμβρίου του 1901 εκδόθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, αν και δεν αναγράφεται πουθενά το όνομά του, αυτή η εφημερίδα αποτέλεσε το βήμα απόψεων τόσο του ίδιου όσο και των φιλελεύθερων. Η εφημερίδα αυτή εκδόθηκε εβδομαδιαία μετά την απόλυση του Ελ. Βενιζέλου (διά πριγκιπικού διατάγματος) από τη θέση του συμβούλου Δικαιοσύνης. Στη μακρόχρονη έκδοσή της υπέστη πολλές παύσεις και οι υπεύθυνοί της διώξεις και φυλακίσεις από το 1901 – 1903, ο Ελ. Βενιζέλος ήταν τακτικός αρθρογράφος και ασκούσε έντονη κριτική στις πράξεις και τα έργα του αρμοστή. Με επιθέσεις εναντίον του Βενιζέλου από τις φιλο-αρμοστιακές εφημερίδες με επικεφαλής τη χανιώτικη “Πατρίδα” στην οποία αρθρογραφούσε και ο ιδιαίτερος γραμματέας του αρμοστή Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος.
Στην εφημερίδα “ΚΗΡΥΞ” το 1903 επιβάλλονται προσωρινές παύσεις. Ενώ η οριστική παύση της εφημερίδας έγινε τον Μάρτη 1903 μαζί με την καταδίκη του Ελευθερίου Βενιζέλου “επί δημοσιογραφική εξυβρίσει σε φυλάκιση διάρκειας 15 ημερών”. Ομως η ιστορικά συνδεδεμένη αυτή εφημερίδα του Ελ. Βενιζέλου όπως αναφέρεται στις σελίδες 474 – 476 επανεκδόθηκε τον Απρίλιο 1908 από τον Κ. Μητσοτάκη που ακολούθησε τη φιλελεύθερη πολιτική του θείου του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Η ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΛΑΟΥ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΙΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Ομως (σελ. 473) όπως αναφέρεται “ήτον συγκινητικόν αυτό που έγινε την ημέρα της μεταφοράς του Ελ. Βενιζέλου εις τας φυλακάς. Η πλέον επίλεκτος μεριά των Χανίων, μέγιστος αριθμός επισήμων πολιτών, καπεταναίοι, γιατροί, δικηγόροι, έφιπποι όλοι ηκολούθησαν την άμαξαν που τον μετέφερε εις το Ιτζεδίν και αυτό ήτο μια ειλικρινής χτυπητή και πανηγυρική εκδήλωσις υπέρ του Βενιζέλου και μάλιστα όταν ενεκλείσθη εις τας φύλακας η συνοδεία επέστρεψεν στα Χανιά με την αυτήν θεαματικήν μεγαλοπρέπειαν.
Οι εκδηλώσεις όμως των Χανιωτών εξακολουθούσαν. Οι επισκέψεις οι οποίες εγίνοντο κάθε ημέραν με ομαδικήν ιππασίαν έδωσαν αφορμήν εις τους αντιθέτους του Βενιζέλου να συνωμοτούν εναντίον του και μάλιστα να ενεργούν διά του εξοστρακισμού των από την Κρήτη. Ο μηνυθείς και καταδικασθείς Ελ. Βενιζέλος πρώην σύμβουλος επί της Δικαιοσύνης που είχε απολυθεί με διάταγμα του αρμοστή και είχε μηνυθεί για εξύβριση από τον τότε μητροπολίτη Κρήτης”.
Η ΠΡΙΓΚΙΠΙΚΗ ΑΠΟΠΟΜΠΗ ΚΑΙ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΞΥΜΝΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Ομως παρά την πριγκιπική αποπομπή Βενιζέλου από τη θέση του επί της Δικαιοσύνης συμβούλου και παρά τις διώξεις όλων των εχθρών του και αντιπάλων στην Κρήτη και παρά τη φυλάκιση – καταδίκη του κ.λπ. ο Βενιζέλος σε λίγα χρόνια μετά τα επαίσχυντα αυτά συμβάντα έγινε ο μοναδικός εθνάρχης που διπλασίασε τη χώρα.
Στη σελ. 728 του σπουδαίου έργου “Η Εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831 – 1913” δημοσιεύεται το συγχαρητήριο τηλεγραφικό μήνυμα του βασιλιά Κωνσταντίνου προς τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελ. Βενιζέλο που έχει ως κάτωθι:
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟΝ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ
“Ευχαριστώ υμάς επί της αναγγελίας της υπογραφής της Ειρήνης. Ο Θεός πλουσιοπαρόχως ηυλόγησε τα προσπάθειας ημών. Εν ονόματι του έθνους και εμού εκφράζω υμίν τας βασιλικάς μου ευχαριστίας. Νέα ένδοξος εποχή διανοίγεται ενώπιον ημών. Εις πίστωσιν δε της ευγνωμοσύνης και της προς ημάς υπολήψεώς μας απονέμω υμίν τον μεγάλο σταυρό του βασιλικού μου τάγματος του Σωτήρος. Η πατρίς σας είνε ευγνώμων και όμως ο ίδιος υπήρξε, περαιτέρω τόσο αγνώμων.
Κωνσταντίνος Β’
“Η εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831 – 1913”. Ενα πολύτιμο βιβλίο έργο για κάθε κρητικό σπίτι που διευκρινίζει τόσα πολλά!
