Στις 22 Αυγούστου, έφυγε από τη ζωή ο Edward Ελευθέριος Malefakis, μείζων ιστορικός της Ισπανίας αλλά και της Νότιας Ευρώπης. Γόνος οικογένειας μεταναστών από την Κρήτη, γεννήθηκε στην πόλη Springfield της Μασαχουσέτης τον Ιανουάριο του 1932. Σπούδασε στα πανεπιστήμια Johns Hopkins (Μ.Α., 1955) και Columbia (διδακτορικό, 1965) και δίδαξε στα πανεπιστήμια Michigan, Wayne State και Northwestern, πριν εκλεγεί, το 1975, τακτικός καθηγητής της ευρωπαϊκής ιστορίας στο Columbia, απ’ όπου αφυπηρέτησε το 2003 ως ομότιμος καθηγητής. Τιμήθηκε μα πολλά βραβεία και διακρίσεις τόσο στις ΗΠΑ όσο και, ιδίως, στην Ισπανία.
Το επιστημονικό του έργο κάλυψε δύο μεγάλες θεματικές ενότητες: αφενός την ιστορία της Ισπανίας του 20ού αιώνα και αφετέρου τη συγκριτική ιστορία της Νότιας Ευρώπης κατά 19ο και 20ο αιώνα. Το σημαντικότερο και πιο γνωστό του έργο, Αγροτική μεταρρύθμιση αγροτική επανάσταση στην Ισπανία. Οι απαρχές του Εμφυλίου Πολέμου, τιμήθηκε, το 1970, με το υψηλού κύρους βραβείο Herbert Baxter Adams, που η Αμερικανική Ιστορικής Εταιρεία απονέμει κάθε χρόνο στην καλύτερη ιστορική μελέτη που δημοσιεύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά το αμέσως προηγούμενο έτος.
Η μονογραφία αυτή ανέλυσε με ιδιαίτερη διεισδυτικότητα και ευαισθησία το τεράστιο και συνάμα εκρηκτικό κοινωνικό ζήτημα που είχε δημιουργήσει στη νότια Ισπανία το μακραίωνο γαιοκτητικό καθεστώς των λατιφούντιων και η συνακόλουθη δημιουργία μιας τεράστιας κοινωνικής μάζας ακτημόνων αγροτών, οι οποίοι, με την πάροδο του χρόνο, είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί, στηρίζοντας μαζικά αναρχικά και σοσιαλιστικά κινήματα και απειλώντας ευθέως τόσο τη μοναρχία όσο και το κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς που τη στήριζε μέχρι την έκρηξη του Εμφυλίου Πολέμου, το 1936.
Οι κριτικές για το έργο αυτό υπήρξαν διθυραμβικές, χαρακτηρίζοντάς το, μεταξύ άλλων, ως «μείζονος σημασίας ορόσημο για τις ισπανικές πολιτικές σπουδές». Με το έργο αυτό και με μια σειρά μεταγενέστερων εργασιών και επιστημονικών άρθρων σχετικών με την ίδια θεματική, ο Malefakis κατέλαβε περίοπτη θέση στη διεθνή επαγγελματική κοινότητα των ιστορικών της σύγχρονης Ισπανίας και, μαζί με τον επίσης προσφάτως αποβιώσαντα μεγάλο Άγγλο ιστορικό, Raymond Carr, θεωρήθηκε ένας εκ των δύο σημαντικότερων μη Ισπανών ιστορικών της σύγχρονης Ισπανίας.
Η προαγωγή της συστηματικής και διεπιστημονικής μελέτης της Νότιας Ευρώπης αποτέλεσε το δεύτερο μείζονα άξονα των επιστημονικών ενδιαφερόντων του Malefakis. Η κατάρρευση των αυταρχικών καθεστώτων στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία κατά τη διετία 1974-1975 και η εγκαθίδρυση δημοκρατίας και στις τρεις χώρες αποτέλεσε την αφορμή για την έντονη ενασχόλησή του με τη σύγχρονη πολιτική ιστορία μιας περιοχής της Ευρώπης, που μέχρι τότε ελάχιστα είχε απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα των κοινωνικών επιστημόνων αλλά και των ιστορικών. Πέραν από το καθαρά επιστημονικό ενδιαφέρον, προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν, θεωρώ, δύο επιπλέον παράγοντες, ένας πολιτικός και ένας συναισθηματικός. Ο πρώτος συνδέεται άμεσα με τις ακραιφνώς δημοκρατικές του πεποιθήσεις, με τη βαθιά ικανοποίηση που του προξένησε το τέλος του καθεστώτος Φράνκο στην Ισπανία αλλά και των συνταγματαρχών στην Ελλάδα και, τέλος, με την επιθυμία του να συμβάλει με τον τρόπο του στην προώθηση και εμπέδωση της δημοκρατίας στις χώρες αυτές. Ο δεύτερος παράγοντας που λειτούργησε προς την ίδια κατεύθυνση προέκυψε από το γεγονός ότι η διαδικασία εκδημοκρατισμού που ξεκίνησε το 1974-1975 αφορούσε δύο χώρες και κοινωνίες, την Ισπανία και την Ελλάδα, με τις οποίες είχε έντονους συναισθηματικούς και βιωματικούς δεσμούς. Χωρίς υπερβολή, οι εμπειρίες της περιόδου αυτής έφεραν στην επιφάνεια την ελληνική του πλευρά και ταυτότητα, στην οποία επένδυσε με θέρμη και έκδηλη ικανοποίηση για το υπόλοιπο της ζωής του, που, σε ολοένα και περισσότερο βαθμό, μοίρασε μεταξύ Μαδρίτης και Κέρκυρας, με τη συντροφιά της συζύγου του αλλά και πνευματικής του συντρόφου, Καλής Δοξιάδη.
Σε αυτή τη δεύτερη φάση της ζωής του, ο Ed, όπως τον ξέραμε οι παλιοί του φίλοι, έγινε και Λευτέρης, ενεργοποίησε αλλά και διεύρυνε τις γνώσεις των ελληνικών που είχε από την παιδική του ηλικία, απέκτησε πολλούς νέους φίλους στην Ελλάδα και, με το σπινθηροβόλο και ανοικτό του πνεύμα, το πηγαίο αλλά ταυτόχρονα εγκεφαλικό του χιούμορ, τη φυσική του καλοσύνη, τις βαθιά δημοκρατικές του πεποιθήσεις, αλλά και την αγάπη του για τη ζωή δημιούργησε ένα νέο, πιστό κύκλο φίλων και γνωστών, με τους οποίους συνδέθηκε στενά. Όσοι από μας είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά ως καθηγητή, μέντορα και πάνω απ’ όλα φίλο στενό, δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον εντυπωσιακό βαθμό στον οποίο συνδύαζε το κύρος με την προσιτότητα, το οξύ κριτικό πνεύμα με την ενσυναίσθηση, αλλά και την ανεξάντλητη διάθεσή του να βοηθήσει, να ενθαρρύνει και να επενδύσει ηθικά σε κάθε προσπάθεια που είχε ως στόχο την πρόοδο και την κοινωνική δικαιοσύνη, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο.
Για όλον αυτό τον ευρύτερο κύκλο γνωστών και φίλων στη γενέτειρά του, τις ΗΠΑ, στην υιοθετημένη του πατρίδα, την Ισπανία, αλλά και στην Ελλάδα, την οποία ανακάλυψε ξανά και στην οποία επέλεξε να ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής του, καθώς επίσης και για όλους εμάς που ευτυχήσαμε να τον γνωρίσουμε καλύτερα και να αντλήσουμε μεγάλα οφέλη από τη φιλία που τόσο απλόχερα μας επιδαψίλευσε, το αίσθημα της απώλειας που δημιουργεί η απουσία του δεν μπορεί παρά να είναι επώδυνο και έντονο. Η ανάμνηση, όμως, θα παραμείνει διαχρονικά ζωντανή, ζεστή, διαρκής και πάντα οικεία.
ΠΗΓΗ: kathimerini.gr
I knew Ed when I was a young man growing up in Springfield, Mass, where he, too, was born. As it happened he was one of the best and oldest friends, too, of my dearly departed Uncle Philip Metzidakis, another specialist of Spain, specifically, Spanish Literature. I then got to know Ed a bit better in more informal social settings when I did my doctoral work in French Lit. at Columbia. I found him to be a very kind, generous, fun-loving and exceedingly intelligent man; one I shall miss even though we haven’t had any contact for many years. May his memory be eternal.