«Δύναμή μας η γλώσσα μας»

«Η ελληνική γλώσσα αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο, που διαθέτει ο ελληνισμός. Η δύναμη του Ελληνα είναι η γλώσσα του» τονίζει ο διακεκριμένος καθηγητής Γλωσσολογίας, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών και νυν πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας (Αρσακείων Σχολείων) Γεώργιος Μπαμπινιώτης.
O καθηγητής Μπαμπινιώτης επεσήμανε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στον ανταποκριτή του στην Κύπρο Α. Βικέτο ότι η επαφή με τη διαχρονία της ελληνικής γλώσσας θα εξασφαλίσει και μία ποιότητα στη χρήση της σύγχρονης γλώσσας. Σύμφωνα με τον καθηγητή τα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας είναι η συνέχεια, η οικουμενικότητα και η καλλιέργειά της.

• Η πολυγλωσσία στην εποχή μας είναι απαραίτητη;
Είναι οπωσδήποτε απαραίτητη και οι γλωσσολόγοι είμαστε υπέρ της γλωσσικής πολυμορφίας. Δεν θέλουμε, τιμώντας και εκτιμώντας την οικολογία της γλώσσας, να κυριαρχείται όλη η ανθρωπότητα από μία γλώσσα, όποια και αν είναι. Θέλουμε οι άνθρωποι πέραν της μητρικής τους γλώσσας να μαθαίνουν περισσότερες γλώσσες, γιατί μέσα από τη γλώσσα γνωρίζουμε και ερχόμαστε σε επαφή με τον πολιτισμό των ανθρώπων που μιλούν τη γλώσσα. Άρα, το να μαθαίνει κανείς γαλλικά, γερμανικά, ρώσικα είναι πολύ σημαντικό, αντί να πρέπει να μιλάμε όλοι μία γλώσσα όποια και αν είναι, και τώρα τυχαίνει να είναι η αγγλική.

• Σε ποια ηλικία κατά τη γνώμη σας ένα παιδί πρέπει να αρχίσει να μαθαίνει ξένη γλώσσα;
Κάθε παιδί μαθαίνει τη μητρική του γλώσσα σε ένα διάστημα, που ξεκινάει από δύο ετών και ολοκληρώνεται στην ηλικία των 10 ή 12 ετών, δηλαδή στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό. Από εκεί και πέρα είναι εμπλουτισμός. Παράλληλα, προς την κατάκτηση της μητρικής γλώσσας, μπορεί να αρχίσει και η γνώση μιας δεύτερης ξένης γλώσσας σε σωστές δόσεις.

• Πώς κρίνετε εσείς την ελληνική γλώσσα στον έντυπο κα ηλεκτρονικό Τύπο;
Σε όλο τον έντυπο λόγο, τις εφημερίδες και λιγότερο τα περιοδικά, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι κατέχουν τη γλώσσα και μερικοί έχουν γίνει και μάστορες της γλώσσας. Από αυτούς έχεις πάντοτε να κερδίσεις. Υπάρχουν και άλλοι με μικρότερες ή μεγαλύτερες αδυναμίες στη γλώσσα, και μάλιστα η δεύτερη κατηγορία είναι άνθρωποι που δεν βλέπουν τη γλώσσα ως αξία και δεν αφιερώνουν δυνάμεις, χρόνο, μόχθο για να την κατακτήσουν. Γράφουν και εκφράζονται βιαστικά και πρόχειρα, αλλά δεν πρέπει κανείς να γενικεύει. Η τηλεόραση, επειδή είναι πιο πρόχειρος, πιο βιαστικός λόγος, είναι πρόβλημα. Πράγματι, τις μεγαλύτερες αδυναμίες της γλώσσας τις ζούμε στην τηλεόραση, ιδίως στις ζωντανές ανταποκρίσεις, λιγότερο στα δελτία ειδήσεων επειδή είναι προετοιμασμένα.

• Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής; Και αν όχι, τι φταίει και πώς μπορεί να βελτιωθεί η κατάσταση;
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα έχει σοβαρές αδυναμίες. Λέω και γράφω ότι είναι κρίμα, μετά από μία δουλειά που έγινε το 2009, ο εθνικός διάλογος για την παιδεία και του οποίου είχα την τιμή να είμαι πρόεδρος -όπου εκπαιδευτικοί συζητήσαμε εκτενώς και διεξοδικά τα θέματα της παιδείας και κάναμε συγκεκριμένες προτάσεις-, να υπάρχουν ακόμη προβλήματα. Δυστυχώς, αυτές οι προτάσεις δεν αξιοποιήθηκαν όσο έπρεπε και σήμερα υπάρχει μια μεγάλη ανατροπή κα μια στάση που δεν αξιοποιεί τέτοιες προτάσεις.

• Ποια είναι η γνώμη σας για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο σχολείο στην Ελλάδα και στην Κύπρο;
Νομίζω ότι θέλει βελτίωση όλο αυτό το σύστημα. Ο ίδιος και μια ομάδα συνεργατών μου, είχαμε δουλέψει και είχαμε κάνει για το Γυμνάσιο βιβλία, τα οποία ήταν μια επιλογή γλωσσικών δομών τέτοιων που να ενδιαφέρουν τα παιδιά. Χρειάζονται τεχνικές και μία τόλμη, ώστε να αλλάξουν πράγματα στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Κάτι ακόμα που είναι πολύ σημαντικό, είναι ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα σημερινά ελληνικά, εάν δεν γνωρίζουμε, όπως έλεγε ο Σεφέρης, «τα παλιότερα ελληνικά μας». Τα παλιότερα ελληνικά μας είναι η λόγια γλώσσα, αυτή που λέγαμε καθαρεύουσα και είναι και η αρχαία γλώσσα. Επομένως, αυτή η επαφή με τη διαχρονία της γλώσσας θα εξασφαλίσει και μία ποιότητα στη χρήση της σύγχρονης γλώσσας.

• Μπορείτε να μας πείτε συνοπτικά την άποψή σας για την ελληνική γλώσσα;
Η ελληνική γλώσσα αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο, που διαθέτει ο ελληνισμός. Η δύναμη του Έλληνα είναι η γλώσσα του. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας είναι η συνέχεια, η οικουμενικότητα και η καλλιέργεια της.
Η ελληνική γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο σκέψης. Είναι ο πολιτισμός μας, η ιστορία μας, η ταυτότητα μας. Παρελθόν και παρόν της ελληνικής γλώσσας και το ίδιο το μέλλον της είναι συμπληρωματικές όψεις μιας και της αυτής πορείας, της ενιαίας ελληνικής γλώσσας, αδιάσπαστης στον χρόνο, στον χώρο και στο στόμα των Ελλήνων, που τη μίλησαν και τη μιλούν σαράντα αιώνες τώρα.

• Ποιον θεωρείτε ως τον πιο σημαντικό από τους γλωσσολόγους, πριν από εσάς;
Αναντίρρητα ο πιο σημαντικός, ήταν ο Γεώργιος Χατζηδάκης. Μετά έχουν περάσει σημαντικοί γλωσσολόγοι, όπως ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης, ο Νικόλαος Ανδριώτης, ο Γεώργιος Κουρμούλης και μια σειρά άλλων, που είμαστε οι νεότεροι.

• Ο Ιωάννης Κακριδής;
Ο Ιωάννης Κακριδής δεν ήταν γλωσσολόγος. Ήταν μέγας φιλόλογος, ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το θέμα των τόνων.

• Πέρσι σας είχε τιμήσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης και είχατε υποσχεθεί ότι θα συντάσσατε μια μελέτη για να βοηθήσετε τα σχολεία στην Πόλη.
Πράγματι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης με τίμησε με το αξίωμα του Άρχοντος Διδασκάλου του Γένους και ανέλαβα και έκανα την εισήγηση για το τι μπορεί να γίνει ώστε η διδασκαλία της ελληνικής παιδείας στα σχολεία της Πόλης να ενδυναμωθεί και να έχει συνέχεια. Είναι γνωστό ότι η ελληνική παιδεία φθίνει, γιατί φθίνει και ο ελληνικός πληθυσμός. Υπάρχει εισήγηση για το τι θα μπορούσε να γίνει, αλλά πρέπει να ξέρουμε ότι τέτοιες αλλαγές είναι δύσκολες.

• Τι είναι η ινδοευρωπαϊκή θεωρία;
Βλέποντας τις ομοιότητες που υπάρχουν σε μια σειρά από γλώσσες, όταν λέμε εμείς στα αρχαία ελληνικά «δίδωμι» και στην αρχαία ινδική λένε «ντανταμί», δηλαδή είναι ένα ρήμα σε μί, έχει διπλασιασμό. Όταν έχεις τέτοιες ομοιότητες, πρέπει να τις εξηγήσεις. Ο απλός τρόπος είναι να πεις ότι πρόκειται για δανεισμό. Αλλά, πώς θα δανείσει για παράδειγμα η ελληνική στην σανσκριτική, ή άλλη γλώσσα; Αυτό δεν είναι εξήγηση. Η εξήγηση, που δόθηκε και είναι αποδεκτή, είναι ότι μια ομάδα λαών, οι Ινδοευρωπαίοι, έζησαν και μίλησαν μια γλώσσα, που είχε κοινά, και όταν διασπάστηκαν, κράτησαν κάποια στοιχεία στη γραμματική, τη σύνταξη και το λεξιλόγιο. Μετά διαμόρφωσαν τη δική τους γλώσσα. Αν δεν το δεχτούμε αυτό, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τις ομοιότητες που υπάρχουν. Υπάρχουν δομικά στοιχεία, που δεν μπορείς αλλιώς να τα εξηγήσεις. Φυσικά αυτό συμβαίνει για ομάδες γλωσσών. Για παράδειγμα, όταν πάμε στις αφρικανικές χώρες, είναι άλλες οικογένειες με άλλες συγγένειες.

• Έχετε δεχτεί κριτική ότι με την ινδοευρωπαϊκή θεωρία έχετε οδηγήσει στην ακατανοησία της ελληνικής γλώσσας.
Πρόκειται για ανθρώπους, που δεν έχουν καμία σχέση με την επιστήμη της γλώσσας. Στον χώρο της επιστήμης, όταν μπαίνεις γυμνός και απλός προχειρολογείς νομίζοντας ότι μπορείς να έχει άποψη, είναι σαν να θέλετε να σας κάνω εγώ εγχείρηση καρδιάς. Ένας εκ των βασικών επικριτών μου ζήτησε εγγράφως συγγνώμη.

• Ποια είναι η συμβολή της σύγχρονης γλωσσολογίας, στη βελτίωση των γλωσσικών μαθημάτων;
Είναι καίρια. Δηλαδή, το να μπορείς να δώσεις την ανάλυση της γλώσσας με ένα απλό τρόπο. Αν πεις ότι σήμερα τα ονόματα, τα ουσιαστικά στην ελληνική, είναι αυτά που έχουν δύο καταλήξεις και το απλουστεύσεις αυτό, τότε μπορείς να το πεις σωστά και να κατανοηθείς σωστά. Διαφορετικά, οδηγείς παιδιά και διδασκομένους σε ένα απρόσιτο χώρο και σε μια προσπάθεια η οποία δεν μπορεί να οδηγήσει σε αποτέλεσμα, και οι άνθρωποι και τα παιδιά θα απογοητευτούν. Πρέπει να κάνεις τα πράγματα απλά, και αυτό μπορεί να γίνει με την ανάλυση της γλωσσικής επιστήμης.