Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Χρέος μας ιερό, κι εφέτος

» Να τιμήσουμε ευλαβικά: Τους Hρωες και Μάρτυρες της Μάχης της Κρήτης, και με το αθάνατο Ριζίτικο Τραγούδι μας!

Η Κρήτη αξιώνεται να γιορτάζεται η Μάχη της κάθε χρόνο και λαμπρότερα γιατί εδίδαξε στον κόσμον όλο, μάθημα που δεν διδάσκεται εύκολα. Oτι δηλαδή, η περιφρόνηση για το θάνατο και η τόση αγάπη για την Ελευθερία, φτάνουν στο αποκορύφωμά τους, σε τούτη την αιματοπότιστη γης. Και γι’ αυτό της αξίζει!
Τραγουδήθηκε και ιστορήθηκε πολύ η μάχη της Κρήτης του 1941, ιδιαίτερα με το Ριζίτικο τραγούδι και δίκαια, γιατί το μεγαλείο της είναι σαν τη βουνοκορφή που δεν κρύβεται.
Από το ανεκτίμητο αυτό Ριζίτικο δημοτικό τραγούδι της Κρήτης, θα μεταφέρομεν εδώ λίγα διαμάντια του, αφιερωμένα στη “Μάχη της Κρήτης”, την συγκλονιστική αυτή ώρα που τη φόρτωσε μεγαλείο και δόξα, η παλικαριά κι η λεβεντιά του Νησιού, πάνω στο Μεγαλείο και τη Δόξα που έχει απ’ τους αρχαίους τους καιρούς!
Ο λαϊκός τραγουδιστής, καθώς το ξέρομε, δεν μπορεί ν’ αφήσει μεγάλο θέμα, χωρίς να το κάμει τραγούδι, να το κάμει μάθημα και έπος, να τ’ αφήσει για δάσκαλο – διδάχο στις επερχόμενες γενεές για να μορφώσει έτσι επιδέξια και σωστά τη νεότητα. Κι εδώ, είναι επίκαιρο να θυμηθούμε το λόγο του Αιλιανού που λέει: «Κρήτες, τους παίδας τους ελευθέρους μανθάνειν πρώτον τους Νόμους εκέλευον μετά τινός μελωδίας… δεύτερον δε μάθημα έταξαν τους των θεών ύμνους μανθάνειν, τρίτον τα των αγαθών ανδρών εγκώμια…» ¹
Γενικοί κανόνες για τη ζωή είναι τα Ριζίτικα τραγούδια ² της ιδιαίτερης πατρίδας μας Κρήτης, που συγκινούν και συγκλονίζουν με τον δωρικό τους λόγο, όπως στο θέμα μας!
Ο ποιητής του ριζίτικου τραγουδιού, χαρισματικός λαός της Κρήτης, παρακολουθεί από την αρχή της “παραδοξότερης Μάχης των Αιώνων”, στιγμή προς στιγμή τα γεγονότα και τα καταγράφει στο στίχο του!
Κι ως ξετυλίγεται το μοναδικό κι ανεπανάληπτο χρονικό της Μάχης, αν έζησες ή ζεις κοντά με χθεσινό ή σημερινό άνθρωπο του Νησιού μας, θα πάρει τ’ αυτί σου τον πόνο και το Λόγο του, το τραγούδι και το μοιρολόι του, για κείνα τα δίσεκτα κι αξέχαστα χρόνια που μας βρήκαν κι ας έχουν περάσει κιόλας σχεδόν ογδόντα. (1941-2020).
Έτσι, εδώ μιλάει για τον αναπάντεχο ερχομό του εισβολέα:
«- Παιδιά, κ’ είντα ’ναι οι μπαλωτές, στον κάμπο οι καμπάνες,
άτζεμπα γάμο κάνουνε ή πανηγύρι έχουν;
- Ούτε και γάμο κάνουνε, ούτε και πανηγύρι,
μόνο επέσαν Γερμανοί από τ’ αεροπλάνα
κι αρχίσανε τον πόλεμο στον κάμπο οι καμπίτες…» ³
«- Εις τα Χανιά θωρώ φωθιές, στη Σούδα βλέπω κάπνες,
στο Μάλεμε θωρώ φτερά και στ’ Ακρωτήρι λάμψες.
Στου Γαλατά θωρώ ξανθιές, σγουρές, και μαυρομάτες
και στην Αγυιά μελαχροινές, θάρρος, θεού γεμάτες.
Στ’ Ανίμπαλι οι Κεραμιανοί, χτυπούν τουν ξενομπάτες». 4

«- Παιδιά κ’ είντα ‘ναι η καταχνιά και τούτ’ η κατσιφάρα;
και γιάντα φεύγουν τα πουλιά κι ανατριχιούν τα δάση;
– Οι Γερμανοί πλακώσανε κι ουρανοκατεβαίνουν
με μηχανές και με φωτιά την Κρήτη πλημμυρίσαν.
– Κρήτη, στα μαύρα θα ντυθείς, στα σίδερα θα πέσεις
Πάλι τση Κρήτης τον αϊτό κρούσταλλα θα σκεπάσουν
μα θάρθει μέρα λαμπερή να ξαναλιώσουν πάλι». 5
Εκεί, ανασυντάσσει τις δυνάμεις του “βρίστει” τα πανάρχαια άρματά του, κι ας του τα’χαν παρμένα κι αντιστέκεται:
«Ξένος καρπός στο χώμα μου εμένα δε ριζώνει,
γιατί η γη μου τον ξερνά, γιατί τον πνίγει το αίμα.
Κοράκια στ’ ακροβούνια μου, εμένα δε φωλιάζουν
γιατί τα διώχνουν οι αϊτοί, γιατί τα τρων οι γύπες…
Και ‘δα τη σέρνω τη φωνή ν’ ακούσουν οι Μαδάρες,
να κατεβούνε οι γενιές να μαζωχτούν τα σόγια
και να χυμήξουν στη φωτιά παιδιά γυναίκες άντρες,
να δείτε σκύλοι Γερμανοί πως πολεμά η Κρήτη…» 6

«Στον κάμπο διάνε οι φρόνιμοι, στα όρη οι γ’ αντρειωμένοι.
Φωνή αντρούς ακούστηκε ‘που τη ψηλή Μαδάρα
γ’ εις αντρειωμένος ήτανε, κι εφώνιαζε στη Ρίζα:
– Μ’ άντρες μου πιάστε τ’ άρματα κι οι Γερμανοί πλακώσα
Χαλούν και καίνε τα χωριά…» 7

Oρμά ακάθεκτος να… υποδεχτεί, κατά που του πρέπει, τούτο τον απρόσμενο κι απρόσκλητο επισκέπτη – εισβολέα:
«Ειντά ‘χει ο κάμπος και βροντά κι αστράφτει μπάντα ως μπάντα,
και τα πουλιά που πέφτουνε, ‘πο πού τα φερν’ η μπόρα;
Δεν είν’ πουλιά που έρχονται του Μάη τα χελιδόνια
αυτά τα φέρνει ο βοριάς απού τη Γερμανία
και κατ’ απού τα στήθια τους αστροπελέκια ρίχνουν.
Γέμισ’ ο ουρανός σταυρούς μουγκάται ο κάμπος ούλος
κ’ είντ αναμίγι γίνεται κάτω στα Καμποχώρια;
Τρέχουν οι μάνες στα παιδιά και στσ’ άντρες οι γυναίκες.
Δεν είν’ σταυροί που έχουμε εμείς στα μοναστήρια,
μαύροι κοράκοι τσι φορούν και σκίζουν τον αέρα.
Σα δράκοντες μουγκρίζουνε, σαν όχεντρες σφυρίζουν…» 8

«- Παιδιά κ’ ειντά ‘ναι οι γι αστραπές κ είντα ‘ν’ τ’ αστροπελέκια
που τυραννούν την Κρήτη μας, εδά δυό τρεις ημέρες;
– Όϊ, δεν είναι αστραπές, δεν είν’ αστροπελέκια·
οι Γερμανοί μας πολεμούν με τα αεροπλάνα.
Ρίχνουνε μπόμπες σα βροχή, χαλούν τσι πολιτείες,
τσι πολιτείες, τα χωριά, σκοτώνουνε τσ’ ανθρώπους·
Την Κρήτη αιματοπότισαν και τη μαυροφόρεσαν
μα τσι ψυχές δε σκότωσαν, και δεν την εκερδέσαν…» 9

Ενώ αδιαφορεί για τις ασυζήτητες εντολές και τις σκληρές παραγγελίες του υπερφίαλου Χίτλερ:
«Ο Χίτλερ τους εδιάταξε ούλους τσι στρατηγούς του,
– Θέλω να μου διαλέξετε τσι πιο καλούς μας άντρες,
γιατί θα κάμω πόλεμο εις το νησί τση Κρήτης,
στου Δία τη γενέτειρα, στου Μίνω την πατρίδα,
στου Βενιζέλου τα Χανιά, στ’ αθάνατο τ’ Αρκάδι…»10

«- Παιδιά μ’ είντα ‘ν’ η ταραχή και η μεγάλη αντάρα
και μπλειό τ’ αηδόνια δε λαλούν εις τα χωριά τση Κρήτης;
– Οι Γερμανοί περάσανε και τα μαυροφόρεσαν σκοτώσαν τα κι εκάψαν τα…» 11
Τούτος ο βασανισμένος λαός της Κρήτης, συστρατεύεται σύμψυχος σ’ έναν αγώνα άνισο, σε μια θυσία οδηγημένη και προαποφασισμένη από την Ιστορία του Νησιού την ένδοξη και παλεύει με την συμπαράσταση των Ψυχών ηρωικών προμάχων της Κρητικής Ελευθερίας, αφού οι άντρες της Κρήτης βρίσκονται στην Αλβανία, όπου τους είχε καλέσει το υπέρτατο καθήκον:
«Αντρες, γυναίκες και παιδιά, τση Κρήτης αντρειωμένοι,
τση Λευτεριάς τη Ρήγισσα, ήρθανε να σκλαβώσουν,
Βροντά κι αστράφτ’ ο Ουρανός, κι η θάλασσα φουσκώνει,
τα όρη αναταράσσονται και τα βουνά βρουχούνται,
κι ο Διγενής σέρνει φωνή απού τον Ψηλορείτη:
– Απού ‘χει άρματ’ ας βαστά, κι απού δεν έχει, ας βρίστει!» 12
Κρανίου τόποι γίνανε τα χλοερά λιβάδια κι οι πορτοκαλεώνες της Αγιάς, του Φουρνέ και τ’ Αλικιανού! Απάνθρωπες εκτελέσεις “εν ψυχρώ” στα λιόφυτα του Κοντομαρί και των Περιβολιών, του Κυρτωμάδω και της Παλαιοχώρας, του Κερίτη και της Αγιάς:
«Εις την Αγυιά ‘ναι ‘να δεντρί κι όποιος κι ανέν περάσει
τα μάθια θα βουρκώσουνε, θα βαριαναστενάξει
γιατί πατεί στα κόκκαλα τση γης των αντρειωμένω
τση Κρήτης των παλικαριώ…» 13

«Φωνή και κλάημα-ν-άκουσα στη γέφυρα Κερίτη·
Ποιες να ταν απού κλαίγανε και τα δεντρά μάραιναν;
Δεν ήταν μια, δεν ήταν δυο, δεν ήταν τρεις και δέκα
ήταν των εκατόν οχτώ χαροκαημένες μάνες,
μάνες, γυναίκες κι αδερφές κακοθανατισμένων.
Η μια ‘κλαιγε τον άντρα της, η γι’ άλλη τον υγυιόν τση
οι γι’ αδερφές τους αδερφούς, τη λεβεντιά της Κρήτης» 14

Γι’ αυτήν τη “λεβεντιά” της Κρήτης “το θρηνητικό συναξάρι” της «Κεντρικής Επιτροπής διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη» 15 σημειώνει:
«…Την 1ην Αυγούστου (1941) οι Γερμανοί συνέλαβαν εκ του Αλικιανού και των πέριξ χωρίων Ρούματα, Πρασές, Ορθούνι, Καρές, Φουρνές, Σκινές, Κουφός και Βατόλακκος, εκατόν οκτώ άνδρας, τους οποίους εξετέλεσαν αυθημερόν εις την παρά τον Αλικιανόν γέφυραν του ποταμού Κερίτη…».
Όμως, Κρήτη, κουράγιο! Η Αντίσταση έχει πια γενικευτεί σ’ όλο το Νησί. Οι ηρωισμοί των παιδιών σου, γίνονται ύμνος τρισάγιος στις ιερές της Ιστορίας μας σελίδες.
«Εις τα Σφακιά γιορτάζουνε, στσι Λάκκους κάνουν γάμο,
και εις το Κουστογέρακο ντουφέκι’ αντιλαλούνε.
– Παιδιά κι είντα να γίνεται, παιδιά και είντα να ‘ναι;
– Πόλεμο κάνει το χωριό και πολεμούν με πείσμα τους Γερμανούς να διώξουνε…» 16

«Κρήτη που σε πατήσανε καταχτητές κουρσάροι,
ούλους εσύ τσι νίκησες, γιατί ‘χεις αντρειωμένους.
Σαρακηνούς και Ενετούς και Τούρκους γιανιτσάρους
και Γερμανούς εσκότωσες πάρα πολλές χιλιάδες
και ήσουν και ξαρμάτωτη…» 17
Μάχες πάνω σε μάχες. Παλικαριές και ηρωισμοί απ’ άκρου σ’ άκρο του Νησιού. Από το Μάλεμε ως το Γαλατά, κι απ’ τον Κακοπέτρο ως τα Μεσαύλια. Από το ξεθεμέλιωμα της Καντάνου ως τον Κυρτομάδο και τα Περιβόλια. Από τα Ρεθεμιώτικα ως το Καστέλλι Πεδιάδας. Απ’ τα Βορίζια ως την μαρτυρική Βιάννο. Από τον Κρεββατά ως τα Γδόχια και τη Μύρτο. Κι απ’ τα Λιθαδοκουστογέρακα ως τον Καλλικράτη και τα Σαχτούρια, Ηρώα και Μνημεία, πλάκες και μνήματα, σταυροί και μαυροφορεμένοι, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της καταστροφής και της ερήμωσης, των αντιποίνων και των θηριωδιών.
«Φωνή και κλάημαν άκουσα στου Γαλατά το λόφο·
μη Χάροντας επέρασε, θανατικό μην ήρθε;
Μουδέ ο Χάρος πέρασε, θανατικό δεν ήρθε,
μόνο φονιάδες ήρθανε απού τη Γερμανία,
σφάζουνε, καίνε τα χωριά, τις εκκλησιές μολύνουν
τα δέντρα μαραθήκανε και τα πουλιά σιγήσα
κι οι ποταμοί στερέψανε απ’ τον πολύ τον πόνο» 18

«Φωνή και κλάημαν άκουσα στση Κάντανος τον κάμπο·
σε ποιά μεριά τση Κάντανος, σε ποια μεριά του κάμπου;
Στ’ Ανισαράκι κλαίγανε τσι γυιούς των οι μανάδες
κλαίνε και στον Κουφαλωτό τσ’ άντρες των οι γυναίκες
που των αφήκαν ορφανά…» 19
Στις συγκλονιστικές αυτές μαρτυρίες όλοι εμείς που θα συγκεντρωθούμε κι εφέτος «και του καιρού, κι αντίσκαιρου και πάντα», στα χώματα της Κρήτης, μπορούμε να μετρήσουμε σωστά πόσο αξίζει εκείνος ο «σφαιροφαγωμένος στύλος της Αγιάς» που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης (στα Χανιά), τι μας διδάσκει και ποιο είναι το Χρέος που μας δείχνει!…
Σήμερα, έχομε την ευτυχία να τραγουδούμε τραγούδι αθάνατο, ριζίτικο, ηρωικό και να χορεύομε το χορό της Λεβεντιάς και της Ανθρωπιάς της Κρήτης, γιατί οι Αντρειωμένοι του Νησιού εμπνεύσανε με το έργο τους τούτο το τραγούδι, τούτον τον πυρρίχιο!
Νόμος της Κρήτης και Κληρονομιά της, τούτο το αθάνατο τραγούδι της, χαρίζει και στης Μάχης της το μεγαλείο, ένα μερίδιο αντάξιο κι ανάλογο των συγκλονιστικών και μοναδικών σελίδων της πρόσφατης Ιστορίας του Νησιού, που συνταράξανε την Ανθρωπότητα όλη! Και πρέπει να τα βάλει παράλληλα, όποιος σκεφτεί να τα μελετήσει: Ριζίτικα τραγούδια για τη Μάχη της Κρήτης, κι ενθύμιά της, μαντινάδες και καθαγιασμένους χώρους της, για να βρει και ν’ αξιολογήσει τα γνωρίσματα που τα κάνουν αθάνατα: τη συνέπεια δηλαδή και το ύφος, τη χαρακτηριστική μορφολογία και τη λιτότητα, τη διαύγεια και τη συμμετρία, την πληρότητα και το ρυθμό, τα νοήματα και τα αισθήματα, το βάρος και τη δύναμη, τα στοιχεία μ’ έναν λόγο που τα τοποθετούν στους τετράψηλους ποιητικούς ορίζοντες, γιατί η μεγαλοψυχία, η αγωνιστική διάθεση και η τόλμη τους τα φορτίζουν με δύναμη πρωτόγνωρη, μοναδική!
Η Κρητική λεβεντιά κι η χάρη τσ’ αντρειοσύνης είναι που βαραίνουν το λόγο και τον σμιλεύουν στη σκέψη του μελετητή των. Να γιατί είναι αθάνατα!…
«…Ετσι στάθηκεν η Κρήτη. Ετσι μεγάλωσε και τράνεψε η Κρήτη! Έτσι βάσταξε κι απόμεινε η Κρήτη κ’ είναι σήμερα στα χέρια μας νοικοκυριό και σόχωρο, Πατρίδα κι Ανθρωπιά, Κληρονομιά και Δόξα…» 20
Έτσι νοιώθουμε κι εμείς την Κρήτη, μέσ’ από το μεγαλείο του Ριζίτικου Τραγουδιού της, του εμπνευσμένου από την ιστορική Μάχη της, τη Μάχη της Κρήτης, του 1941…
­­­­
Βιβλιογραφία:
1. Αιλιανού: «Ποικίλη στοά» Δες και: Ν. Καβρουλάκη: «Οι ρίζες των Ριζίτικων τραγουδιών», Αθήνα, 1967, σ. 5.
2. Ριζίτικα τραγούδια, λέγονται τα δημοτικά τραγούδια που ζουν από αιώνες και τραγουδιούνται μέχρι σήμερα -κύρια- από το στόμα του λαού της Ρίζας (= περιοχών γύρω από τα Λευκά Όρη) αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Κρήτης. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια, η διάδοση των είναι πέραν των ορίων του Νησιού! Δες και Σ.Α.Α. “Ριζίτικα”, εκδ. Β’, 2010, σ. 18 κ.ε.
3. Ακαδημίας Αθηνών: «Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια» -Εκλογή- Αθήναι, 1962, σχ. 8ο μέγα, τόμ. Α’ σ. 179. Δες και Στ. Α. Αποστολάκης “Ριζίτικα”, εκδ. Β’, 2010, σελ. 126.
4. Εφημ. Χανίων: «Εθνική Φωνή», της 31.5.1981 (Β. Δημοτάκης).
5. Ιδ. I. Παπαγρηγοράκη: «Κρητικά Ριζίτικα Τραγούδια», τομ. Α’, Χανιά, 1957, σ. 147. Δες και Στ. Α. Αποστολάκης “Ριζίτικα”, σελ. 126.
6. Εφημ. Χανίων: «Κήρυξ», της 20.5.1979, σ. 2η (Γ. Καλομενόπουλος).
7. Αθησαύριστο. Το τραγουδούσε ο Γ. Καστρινάκης, κτηνοτρόφος, από τον Πελεκάνο – Σελίνου, 15.8.1976, σε γάμο στην Κίσαμο.
8. Περιοδ. «Αρχείον της Μάχης της Κρήτης», της Πατριωτ. Ενώσεως Κυδωνίας (Χανιά), έτος Δ’ (1988), τευχ. 13, σ. 9 (Ν. Κοτσυφάκης).
9. Αθησαύριστο. Ποιητής του ο αποστρ. ανωτ. αξ/κος Γ. Π. Μπιτσάκης (Λιβάδα Σελίνου).
10. Αθησαύριστο. Αποθησαύρισε Σοφ. Μπομπολάκης, Χανιά, 1982.
11. Παπαγρηγοράκης, οπ. Παρ. Σελ. 148 (π. Στυλ. Φραντζεσκάκης, Σέλινο) και Σ.Α.Α., σελ. 135.
12. “Ημερολόγιο Συλλόγου Παλ. Ρουματιανών”, Αθήνα 1980, χ. Σελιδαρίθμηση (Σκουφιδογιάννης, λαϊκός ποιητής, Παλ. Ρούματα – Χανίων) και Σ.Α.Α., “Ριζίτικα”, σελ. 125.
13. Αθησαύριστο. Από Γ. Μιχελάκη, Σέμπρωνας – Χανίων, 1986.
14. Περ. «Αρχείον Μάχης Κρήτης», έτος Γ’ αριθμ. 11, 1986, σ. 10, Αλικιανός – Χανίων.
15. I. Καλιτσουνάκη -Ν. Καζαντζάκη -Ι. Κακριδή -Κ. Κουτουλάκη: «Έκθεσις της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», εκδ. Δήμου Ηρακλείου, Ηράκλειο, 1983, σ. 21.
16. Παπαγρηγοράκης, σ. 309 και Σ.Α. Αποστολάκη “Ριζίτικα” εκδ. Β’, 2010, σελ. 134.
17. «Ημερολόγιο Συλλ. Παλ. Ρουματιανών», Αθήνα, 1980, χωρίς σελιδαρίθμηση και Σ.Α.Α., σελ. 137.
18. Παπαγρηγοράκης, σ. 309.
19. Ακαδημίας Αθηνών: «Ελλ. Δημ. Τραγούδια» – Εκλογή – Αθήναι, 1962, τομ. Α’, σ. 180 και Σ.Α.Α., σελ. 114.
20. Μητροπολίτου Ειρηναίου Γαλανάκη: «Ο Χριστός σημάδεψε την Κρήτη», Αθήνα, 1969, σελ.127.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

1 Comment

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα