Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Borago officinalis (Βορράγινον το φαρμακευτικόν – Καρδιαγωγό το φαρμακευτικό). Είναι φυτό ιθαγενές των Μεσογειακών χωρών και στη χώρα μας το συναντούμε με τα ονόματα Μποράντζα (παντού), Βόραγο, Βοράγινο, Βορατσίνα ή Βοράτσενε (Κέρκυρα), Αρπέτα (Πελοπόννησο) , Έχιον, Μποπράτσινο, Μπουράντζα, Βούγλωσσο, Βοϊδόγλωσσα. Ανήκει στην οικογένεια των Βορραγινοειδών ή Βορραγίων.
Είναι φυτό μονοετές (σπάνια διετές) και φτάνει σε ύψος τα 60 εκατοστά. Έχει κοίλα αγκαθωτά κλαδιά και απλωμένους βλαστούς. Τα αστερόμορφα άνθη του μπλε ή μωβ έχουν 5 πέταλα αναπτύσσονται σε χαλαρούς βότρυς από τις αρχές του καλοκαιριού έως τα μέσα του φθινοπώρου. Στη συνέχεια εμφανίζονται μικροί σκουρόμαυροι σπόροι. Τα φύλλα του είναι τριχωτά, οβάλ ή επιμήκη. Στη βάση σχηματίζουν ροζέτα αλλά εντάσσονται στις πλευρές του βλαστού. Η ονομασία του φυτού προέρχεται μάλλον από το γαλλικό bourrache που σημαίνει μαλλιαρός ή τραχύς. Η λέξη αυτή βέβαια περιγράφει το φύλλο, αλλά το φυτό χαρακτηρίζεται από τα άνθη του που λέγεται ότι ενέπνευσαν το χρώμα του χιτώνα της Παρθένου. Οι μέλισσες αγαπούν το νέκταρ των ανθέων του. Έχει μεγάλη σχετικά περίοδο ανθοφορίας. Σε ήπια κλίματα μπορεί να ανθίζει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου.
Το βότανο το χρησιμοποιούμε και στη μαγειρική. Αν φανούμε τολμηροί και δοκιμάσουμε ένα τρυφερό φύλλο θα διαπιστώσετε ότι έχει τη γεύση δροσερού αγγουριού. Μπορεί να είναι τριχωτό αλλά στο στόμα οι τρίχες διαλύονται. Το κόβουμε σε σαλάτες και το προσθέτουμε στο γιαούρτι.
Επίσης δίνει άρωμα στα καλοκαιρινά ποτά. Είναι κατάλληλο για δίαιτες χωρίς αλάτι γιατί είναι πλούσιο σε μεταλλικά άλατα. Το συνδυάζουμε και με το σπανάκι. Τα άνθη του Μποράγκο είναι πολύ όμορφα πάνω στη σαλάτα μας ή σαν εντυπωσιακό γαρνίρισμα πικάντικων ή γλυκών πιάτων και πάνω σε κρύες σούπες.
Ιστορικά στοιχεία
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι το βότανο ανακούφιζε αλλά και έδινε κουράγιο. Πίστευαν ακόμη ότι το φυτό είχε τη δύναμη να μετριάζει την μελαγχολία μερικών υποχονδριακών. Η θεραπεία τέτοιων ασθενών γινόταν με εντυπωσιακό και υποβλητικό τρόπο. Τους έδιναν πρώτα ένα δυνατό καθάρσιο και ύστερα τους τοποθετούσαν μερικές βδέλλες στον πρωκτό, ελαττώνοντας έτσι κατά ένα τρόπο τις αιμορροϊδικές υπεραιμίες. Στη συνέχεια τους έδιναν να πίνουν κάθε πρωί μερικά κύπελλα αφεψήματος Μποράγκο με μέλι.
Ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος αναφέρουν ότι τα φύλλα του φυτού «τοποθετημένα στο κρασί κάνουν άνδρες και γυναίκες ευτυχισμένους και χαρούμενους και διώχνουν σκοτούρες, στεναχώρια και μελαγχολίες. Τα σιρόπια που φτιάχνονται από τα άνθη του φυτού ανακουφίζουν την καρδιά και ηρεμούν τους σχιζοφρενείς και ψυχασθενείς ανθρώπους».
Το Μποράγκο είχε γοητεύσει με την ομορφιά του και τον Λουδοβίκο τον 14ο ο οποίος είχε διατάξει να φυτέψουν το βότανο στις Βερσαλλίες. Στην Ουαλία το ονομάζουν το «βότανο της χαράς» και στα αραβικά «πατέρα του ιδρώτα» προφανώς λόγω της δράσης του ως εφιδρωτικό.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στο ποτό των σταυροφόρων όταν έφευγαν για τους Άγιους Τόπους, έριχναν άνθη Μποράγκο για να αποκτήσουν θάρρος. Ο γνωστός βοτανολόγος Τζον Γκέραντ έγραψε το 1597 για το βότανο. « Εγώ το Βοράγκο, δίνω πάντα κουράγιο» Η σύγχρονη έρευνα έχει δώσει καινούρια έννοια στο ρητό αυτό αποκαλύπτοντας ότι το βότανο διεγείρει τους αδένες των επινεφριδίων προωθώντας την παραγωγή αδρεναλίνης, της ορμόνης που εκκρίνεται όταν επίκειται μάχη ή φυγή και εξοπλίζει το σώμα για δράση σε πιεστικές καταστάσεις.
Στη λαϊκή ιατρική εδώ και εκατονταετίες το Μποράγκο χρησιμοποιήθηκε από τον λαό σαν φάρμακο μαλακτικό, διουρητικό και εφιδρωτικό. Το χρησιμοποιούσαν κατά των πυρετών, των παθήσεων της χολής, των πνευμονικών κατάρρων, της πνευμονίας, των οξέων ρευματισμών, της ιλαράς, της οστρακιάς και της ευλογιάς και μάλιστα κατά ειδικό τρόπο. Έβραζαν το φυτό και το σούρωναν με ένα κομμάτι λεπτό βαμβακερό ύφασμα. Πρόσθεταν μέλι και έπιναν τρία κύπελλα την ημέρα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το Μποράγκο έχει οσμή που μοιάζει με του κρασιού και γεύση χορτώδη και γλισχραματώδη. Περιέχει 18% γλισχραματώδη ύλη, 13% άζωτούχου ουσίας διαλυτής στο νερό και αδιάλυτης στο οινόπνευμα. Οξικά και φυτικά άλατα καλίου, άλατα ασβεστίου κ.λ.π. Το βότανο περιέχει ακόμη σαπωνίνες, τανίνες, βιταμίνη C και αιθέριο έλαιο.
Σήμερα η μόνη εμπορική καλλιέργεια μπουράντζας είναι για το έλαιο των σπόρων του. Το έλαιο αυτό είναι πηγή γ-λινολενικού οξέος για το οποίο η μπουράντζα είναι η μεγαλύτερη γνωστή φυτική πηγή (17-28%). Η περιεκτικότητα του σπόρου σε έλαιο είναι 26-38%. Επίσης περιέχει λιπαρά οξέα όπως παλμιτικό οξύ (10-11%), Στεατικό οξύ (3,5-4,5%), ελαικό οξύ (16-20%), εικοσενοϊκό οξύ (3,5-5,5%), ερουκικό οξύ (1,5-3,5%) και νερβονικό οξύ (1,5%). Το έλαιο χρησιμοποιείται σαν συμπλήρωμα γ-λινολενικού οξέος.
Στις διάφορες εποχές αναπτύξεως του το φυτό διαφέρει κατά τη σύνθεσή του και ανάλογα κατά τις ιδιότητες του. Άλλοτε είναι πολύ γλισχραματώδες και άλλοτε απλά μαλακτικό. Όταν είναι ανθισμένο αποκτά ένα κύριο εκχυλισματικό συστατικό που χρησιμοποιείται ως ορεκτικό, καθαρτικό του αίματος και εφιδρωτικό. Τέλος κατά την εποχή της ωρίμανσης των καρπών, το φυτό χάνει την ισχύ του, ενώ οι καρποί του αποκτούν ιδιότητες διουρητικού φαρμάκου.
Aνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Για φαρμακευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, τα άνθη και οι καρποί του φυτού. Τα φύλλα συλλέγονται το καλοκαίρι. Το φυτό ολόκληρο την άνοιξη. Διαλεγμένοι οι μίσχοι και τα άνθη ξεραίνονται και φυλάσσονται για την ώρα χρησιμοποίησης τους.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως εφιδρωτικό, αποχρεμπτικό, τονωτικό, αντιφλεγμονώδες, γαλακταγωγό. Το Μποράγκο δρα σαν αποκαταστατικός παράγοντας στον φλοιό των επινεφριδίων, πράγμα που σημαίνει ότι αναζωογονεί και ανανεώνει τα επινεφρίδια μετά από ιατρική αγωγή με κορτιζόνη ή στεροειδή. Το Μποράγκο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό των επινεφριδίων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορεί ακόμη να χορηγηθεί στη διάρκεια πυρετών και ιδιαίτερα κατά την ανάρρωση. Έχει τη φήμη αντιφλεγμονώδους βοτάνου για καταστάσεις όπως η πλευρίτιδα. Τα φύλλα και οι σπόροι ενισχύουν τη ροή του γάλακτος κατά τον θηλασμό.
Ο χυμός του βοτάνου, που παρασκευάζεται από τα νωπά φύλλα, θεωρείται χρήσιμος στη νευρική κατάθλιψη ή την ψυχική οδύνη. Από αυτόν παρασκευάζεται και μία μαλακτική λοσιόν για ξηροδερμία με φαγούρα. Το έλαιο που εξάγεται από τους σπόρους του φυτού χρησιμοποιείται και ως εναλλακτικό αντί του ελαίου της οινοθήρας για τους ρευματισμούς ή τις διαταραχές περιόδου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά για το έκζεμα.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε τρεις φορές την ημέρα.
Προφυλάξεις
Στη συλλογή του πρέπει να είμαστε προσεκτικοί γιατί η παρατεταμένη επαφή με τα φύλλα μπορεί να προκαλέσει δερματίτιδα εξ επαφής. Δεν αναφέρονται παρενέργειες, κατά συνέπεια απλά προσέχουμε να μην υπερβαίνουμε τη συνιστώμενη δοσολογία.
Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
