«Η πίστη -στο Θείο- δεν γεννιέται από σκέψη και μελέτη, αλλά από τη βύθιση του ανθρώπου στο μεγάλο μυστήριο του Χριστιανισμού, που βρίσκεται κατά κύριο λόγο στην ορθόδοξη Θεία Λειτουργία».
[Γιοστέιν Γκάαρντερ και Βίκτορ Χέλερν – Χένρι Νότακερ,
«Το Βιβλίο των Θρησκειών», σελ. 267, εκδ. «Μεταίχμιο», 2010]
Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ φύση αναζητάει πάντα “φυγή” -και καταφυγή- στο υπερφυσικό: μια απόδραση από τη σκληρή πραγματικότητα της καθημερινότητας. Ζητά την παραμυθία στο μεταφυσικό, στη φαντασία, στο μυστήριο, στην Ανάσταση (1), για να ξεπερνά τα οποιαδήποτε προβλήματά της. Προβλήματα που ειδικά, εδώ και 5 χρόνια με την κρίση, είναι υπεραυξημένα και δραματικά στην ελληνική κοινωνία.
ΓΟΗΤΕΙΑ προσφέρει το κάθε τι μαγικό που υπερβαίνει τις δυνατότητες μιας λογικής εξήγησης. Δεν είναι δε τυχαίο ότι δεν υπάρχει λαός στον πλανήτη που να μην έχει τη φαντασιακή αφήγηση, θρησκευτική ή λαϊκή, ως βασικό στοιχείο των παραδόσεων και δοξασιών του: είτε για να διδάξει καθηλώνοντας τον ακροατή, είτε για να τον εκστασιάσει και να συνεγείρει τη συνείδησή του. Κι ακόμη, για να συνετίσει τις επόμενες γενιές ή για να εμπεδώσει και να συντηρήσει μια πίστη. Η μυθοποίηση πάντα καλύπτεται από την αχλύ του μυστηρίου.
ΕΞΑΛΛΟΥ, δεν υπάρχει -και δεν υπήρξε- επίσης ανθρώπινη φυλή, χωρίς υπέροχες, φανταστικές θρησκευτικές εικονοποιήσεις, αλλά και λατρευτικές τελετουργίες. Δεν αμφισβητείται από κανέναν πως η γέννηση της Τέχνης που θαυμάζουμε σε Εκκλησίες και Μουσεία, ξεκίνησε ακριβώς από την πρώτη αίσθηση του ανθρώπινου δέους μπροστά στο θαύμα της ζωής, και, άρα, της επιθυμίας απεικόνισής του. Αλλά και στο πρώτο ερώτημα γιατί να υπάρχει ο Θάνατος και πού πάνε, άραγε, όσοι «φεύγουν»;
Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ Τέχνη, η λαμπρότερη και εκφραστικότερη όλων, χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να «λαμπρύνει» και να διαιωνίσει την πίστη. Γι’ αυτό και χρησιμοποιεί τον πιο προσιτό στον απλό άνθρωπο τρόπο της: την εικονογραφία.
ΣΤΟ Θεοκεντρικό Δυτικό Μεσαίωνα στον οποίο η Θρησκεία ήταν και τρόπος ζωής, οι πιστοί -όντας οι περισσότεροι αγράμματοι και γεμάτοι από δεισιδαιμονίες- αισθανόντουσαν την άμεση ανάγκη να «δουν» τα πάθη του Χριστού, όχι μόνο ως απεικόνιση (εικόνες ή γλυπτές παραστάσεις), αλλά και ως δρώμενα επί σκηνής. Ετσι γεννήθηκαν τα «Μυστήρια», με τις θρησκευτικές αναπαραστάσεις (όπως περίπου «Η Θυσία του Αβραάμ» του Αναγεννησιακού Κρητικού Θεάτρου). Από αυτές τις απομιμήσεις γεννήθηκε το σύγχρονο ευρωπαϊκό θέατρο, η θρησκευτική μουσική των Μεγάλων Μουσουργών, η Γλυπτική, η Ζωγραφική κ.λπ.
ΣΤΗ Δυτικότροπη όμως εικονογραφία, η Ανάσταση του Χριστού παρουσιάζεται ως ένα θριαμβικό γεγονός, μέσα σε ένα άπλετο και εκρηκτικό φως (όπως στην εικόνα 1 – Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Pieter Lastman, 1583 – 1633). Ανέκαθεν, κυρίαρχη θέση στις δυτικές λειτουργίες των Ημερών του Πάθους και της Ανάστασης, κατέχουν τα Κηρύγματα. Οχι οι κατανυκτικοί ποιητικότατοι Ύμνοι. Έτσι και η Ανάσταση του Κυρίου, χωρίς εκείνες τις μυστικιστικές και προσωπικές εγκαταβάσεις της ψυχής και τις εξάρσεις των πιστών που εγείρει η ποίηση των μελωδικών στίχων της Ορθοδοξίας, παρουσιάζεται ως ένα λαμπρό γεγονός: τελικό διάδοχο και καταληκτικό επεισόδιο άλλων που προηγήθηκαν.
ΑΝΤΙΘΕΤΑ στην ορθόδοξη εικονογραφία δεν αναπαρίσταται συνήθως η στιγμή που ο Χριστός ανασταίνεται από τον Τάφο εν «πλήρη λαμπρότητητι», αλλά παρουσιάζεται ως ο Ελευθερωτής των Νεκρών και ο Απόλυτος Νικητής του Άδου (όπως στην κλασική εικόνα 2, «Η Ανάστασις», του Εμμ. Πανσέληνου, τέλη 13ου με αρχές 14ου μ.Χ. αιώνα): Εδώ ο Χριστός ορθώνεται πάνω από τις σπασμένες «πύλες του Άδου» και πιάνοντας τους Προπάτορες του ανθρώπινου Γένους από το χέρι, τον Αδάμ και την Εύα, τους λυτρώνει από τα «δεσμά» του Θανάτου. Αριστερά και δεξιά συσσωρεύονται άρχοντες, βασιλείς, άγιοι και άγγελοι, ενώ στο κέντρο της εικόνας τοποθετείται συμμετρικά ο νικηφόρος Σταυρός. Το κλειδί της ερμηνείας της έτσι εικονοποιημένης Ανάστασης είναι ο Σταυρικός Θάνατος του Κυρίου, η «εις Άδου Κάθοδος» και κυρίως η θριαμβική κατάργηση των Πυλών του Άδου: «Θανάτω Θάνατον πατήσας…».
ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ από έναν τέτοιο υπερβατικό στοχασμό πάνω στον Θάνατο όπως αποτυπώνεται στη βυζαντινή Τέχνη -που ούτε η επιστήμη ούτε και η καθαυτό ύπαρξή μας είναι δυνατόν να ερμηνεύσουν, προσεγγίσαμε και πάλι γιορτάσαμε τη μεγαλύτερη κατά τον Απόστολο των Εθνών στιγμή της Χριστιανοσύνης: την εκ νεκρών Ανάσταση του Κυρίου (2).
ΣΤΗ δε βασική ερώτηση που βασανίζει αιώνες τον ανθρώπινο νου (αν δεχόμαστε, δηλαδή, την υπερβατική Ύπαρξη και Ανάσταση ενός Θεανθρώπου), ιδού η απάντηση της μεγαλύτερης επιστημονικής προσωπικότητας του περασμένου αιώνα, του Albert Einstein: «-Χωρίς αμφιβολία (το δέχομαι). Κανείς δεν μπορεί να διαβάσει τα Ευαγγέλια δίχως να νιώσει την πραγματική παρουσία του Ιησού. Η προσωπικότητά του βρίσκεται σε κάθε λέξη. Κανένας άλλος μύθος δεν είναι εμπλουτισμένος με τόση ζωή».
Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ, κατά την άποψή μας, δεν αποτελεί απλά ένα «χαρμόσυνο» τέλος, μετά τον θάνατο του Κυρίου. Είναι, ή μάλλον θα πρέπει να είναι, μια χαρούμενη αρχή για την «επιστροφή» στον Θεό. Προϋπόθεση δε μιας τέτοιας επιστροφής είναι να πιστεύει κανείς στην Ανάσταση των Ψυχών, τον ακρογωνιαίο λίθο του Χριστιανισμού.
Χρόνια πολλά και Χριστός Ανέστη!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Γράφει ο μακαριστός Ειρηναίος, τ. Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου, στο βιβλίο του «Από τις εορτές της Εκκλησίας μας» (Κίσαμος, 2000, σελ.55): «…Αλλά η Ανάσταση του Χριστού, που νίκησε τις δικές της πραγματικότητες: το μίσος, την προδοσία, το μαστίγωμα, το Σταυρό και το Θάνατο και τα ξεπέρασε όλα, όλη αυτή η υπέρβαση δείχνει πως ο καθένας μας μπορεί να ξεπερνά τις δικές του πραγματικότητες και να ’ναι αναστημένος».
-(2) Αποστόλου Παύλου, «Προς Κορινθίους Πρώτη Επιστολή», κεφάλ. 4 (13-14): 13 εἰ δὲ ἀνάστασις νεκρῶν οὐκ ἔστιν, οὐδὲ Χριστὸς ἐγήγερται· 14 εἰ δὲ Χριστὸς οὐκ ἐγήγερται, κενὸν ἄρα τὸ κήρυγμα ἡμῶν, κενὴ δὲ καὶ ἡ πίστις ὑμῶν. (…)
