» Κυνικός ρεαλισμός με φόντο μια επίθεση στο δογματισμό και στη δειλία
Η “Πανούκλα” είναι το κύριο έργο του Αλμπέρ Καμύ και το πιο πολυδιαβασμένο που συνέβαλε ίσως περισσότερο ώστε να του απονεμηθεί το 1957 το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, σε ηλικία μόλις 44 χρόνων.
Mπορεί να φαντάζει το έργο ως διδακτική έκκληση, αλλά δεν είναι. Δεν προτείνει ο συγγραφέας καθόλου μια προκατασκευασμένη ηθική, αλλά αποκαλύπτει με ντομπροσύνη να μη κλείνουμε τα μάτια μπροστά σε τίποτα, ούτε στο κακό ούτε στην ευτυχία.Θίγει με απόλυτη ειλικρίνεια, το σημαντικότερο πρόβλημα «να βρούμε πώς να κατευθύνουμε τη ζωή μας», να αγωνιστούμε ενάντια στο θάνατο, να τον δεχτούμε όταν φτάσει η στιγμή αφού έχουμε πρώτα εξαντλήσει όλα τα δικαιώματά μας, έχουμε «καθαγιάσει» και δικαιολογήσει την ύπαρξή μας».
Το 1947 με το έργο «Πανούκλα» (ρεαλιστικό χρονικό μιας φανταστικής επιδημίας) ο Καμύ εμπνευσμένος από τη ζωή του στο Αλγέρι περιγράφει τον τρόμο που προκαλεί η απροσδόκητη εισβολή μιας φοβερής επιδημίας σε μια ανυποψίαστη πόλη, το Οράν της αλγερινής βορειοαφρικανικής ακτής, μιας πόλης άσχημης, κατά γενική ομολογια, και που γίνεται αφορμή να αφεθούν οι άνθρωποι στις αχαλίνωτες εσωτερικές παρορμήσεις τους…
Ο συγγραφέας με μοναδικό τρόπο μας παρουσιάζει την αντίδραση, την παθητική αναμονή αλλά και την απόγνωση εκείνων που προσβάλλονται ή θα προσβληθούν από τη μολυσματική νόσο. Εμφανίζει την ανθρώπινη αδυναμία μπροστά στον παραλογισμό μιας μάστιγας, που κανένας δεν μπορεί να καταπολεμήσει και από την οποία δεν μπορεί να αμυνθεί. Αλλά ταυτόχρονα ξεχωρίζει το είδος των ανθρώπων εκείνων που μάχονται, αντιστέκονται, στέκονται όρθιοι «στην πρώτη γραμμή», στη λαίλαπα του πεπρωμένου και διασώζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Κορυφαίοι χαρακτήρες του έργου και πόλοι αντίθεσης, ο Ιησουίτης καλόγερος Πανελού και ο γιατρός Ριέ. Ο πρώτος βλέπει στην αρρώστια την τιμωρία που εξαπόλυσε ο Ιεχωβάς και ο δεύτερος σκέπτεται ότι «επειδή ο θάνατος ορίζει τον κόσμο θα ‘ναι προτιμότερο να πολεμήσουμε το θάνατο χωρίς να σηκώνουμε τα μάτια στους ουρανούς» (αθεϊκός ανθρωπισμός).
Αποκορύφωση του έργου, όταν ο γιατρός Ριέ προσπαθεί να δοκιμάσει το νέο φάρμακο, σε ένα αποφασιστικό πείραμα, επιλέγοντας να κάνει τον ορό στο σώμα ενός παιδιού που βρίσκεται σε απελπιστική θέση από τη μολυσματική νόσο.Το παιδί υποφέρει από αφάνταστους πόνους μετά το εγχείρημα, το μαρτύριο ενός αθώου είναι ατέλειωτο… οι παρευρισκόμενοι αναστατώνονται…
Ο πατήρ Πανελού επικρίνει την πειραματική ενέργεια του γιατρού λέγοντας «Εσύ το κάνεις ,το καημένο ,να υποφέρει περισσότερο και στο τέλος θα πεθάνει». Ο γιατρός αγανακτεί, θέλει να πετάξει τον ιερέα έξω, αλλά συγκρατείται, και όταν το παιδί πεθαίνει, μονολογεί: «Δεν μπορεί, επουδενί, να δεχθώ ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να επιχειρεί κάτι ενάντια στο κακό ρισκάροντας και με τις πιο οδυνηρές αποτυχίες, αλλά να μοιρολατρεί…».
Η επιτομή του έργου, όμως, βρίσκεται κατά πολλούς στο τελευταίο αλληγορικό απόσπασμα που αποτελεί και τον επίλογό του. «Ο βάκιλος της πανούκλας δεν πεθαίνει, ούτε χάνεται ποτέ… μπορεί να μείνει δεκάδες χρόνια ναρκωμένος στα έπιπλα και στα ρούχα, περιμένοντας υπομονετικά μέσα στα δωμάτια, τα υπόγεια, τα σεντούκια, τα μαντήλια, τα χαρτιά, και… θα ‘ρθει ίσως μια μέρα που η πανούκλα για να βασανίσει ή να διδάξει τους ανθρώπους, θα ξυπνήσει και πάλι τα ποντίκια της και θα τα στείλει να ψοφήσουν μέσα σε μια ευτυχισμένη πόλη».
Είναι άραγε η τελευταία σελίδα του έργου του Γαλλοαλγερινού Άτλαντα ένα ξόρκισμα στον ολέθριο φασισμό που έζησε και δοκίμασε, αλλά και που αντιστάθηκε και πολέμησε στο β΄ παγκόσμιο πόλεμο ή είναι ένα μελλοντικό σήμα κινδύνου για να επισημάνει την ηθική μόλυνση που πάντα καραδοκεί και πάντα επιστρέφει για να καταστρέψει τη ζωή μας… και το γελοίο θα ήταν να είμαστε απροετοίμαστοι…
