Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

ΦΩΤΟΑΝΔΡΟΜΕΣ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΧΑΝΙΑ

Τoυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ

Tόπος ποτισμένος με την αύρα του παλιού ´Ελληνικού καλοκαιριού´, συνυφασμένος με αξέχαστες παιδικές μου μνήμες και συνδεδεμένος άρρηκτα με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τουλάχιστον όσο και ο Κάτω Γαλατάς, παραμένει ακόμα αγαπημένος προορισμός για αρκετούς ντόπιους και ξένους, που θέλουν να κάνουν εκεί τα καλοκαιρινά τους μπάνια.
Ο Σταυρός, που οφείλει το όνομά του στο μικρό ομώνυμο εκκλησάκι που βρίσκεται εκεί από τα χρόνια της βενετοκρατίας, έχει τη δική του μικρή ιστορία, ψηφίδα στο ιστορικό μωσαϊκό του τόπου μας.
Η ιστορία αυτή ξεκινάει από το όχι πολύ μεγάλων διαστάσεων, αλλά με 5 θαλάμους στο εσωτερικό του και σε περίοπτη θέση ευρισκόμενο σπήλαιο ´του Λερά´. Στο σπήλαιο αυτό, που βρίσκεται πάνω από το λιμανάκι του Σταυρού, στην πλαγιά του εντυπωσιακού βουνού ´Βάρδιες´, έχουν εντοπιστεί όστρακα και λατρευτικά ειδώλια από τα νεολιθικά μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια. Πρώτος τα εντόπισε ο κ. Αντώνης Πλυμάκης το 1959. Αρκετοί Eλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι ασχολήθηκαν με το σπήλαιο αυτό, κυρίως μετά τη θρυλούμενη λαθρανασκαφή από τον ηθοποιό Αντονι Κουίν και τη μεταφορά των ευρημάτων μακριά από την Κρήτη, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας ´Ζορμπάς´ το 1964. Ευρήματα απέδωσε και η έρευνα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία λίγο αργότερα. Πρόκειται για λατρευτικό σπήλαιο, ένα από τα πολλά του νομού Χανίων, το οποίο διαθέτει ´άδυτο´ και στο οποίο έρχονταν προσκυνητές από την Κυδωνία αλλά πιθανά και από άλλες περιοχές. Οπως αναφέρει ο κ. Πλυμάκης (´Θησαυροί στο Ακρωτήρι Μελέχας των Χανίων´) τα βουνά ´Βάρδιες´ θυμίζουν από μακριά ξαπλωμένο γυναικείο σώμα, πιθανότατα τη νύμφη Ακακαλλίδα στη φαντασία των αρχαίων μας προγόνων. Στο σπήλαιο είχε για κάποιο διάστημα το καταφύγιό του ο αγωνιστής του 1821 (έως το 1833 όπου συνελήφθη στις Μουρνιές και απαγχονίστηκε) Στέφανος Λεράς.
Στην απογραφή των ναών και των μονών του 1637, δε φαίνεται να απογράφεται το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, όμως δεν υπάρχει βενετσιάνικος χάρτης της Κρήτης (ή των Χανίων) που να μην το σημειώνει, είτε ως ´Σταυρωμένο´ είτε ως ´Santa Croche´, πολλές φορές και τα 2 μαζί. Το λευκό ´αιγαιοπελαγίτικο´ εκκλησάκι δέσποζε στο κέντρο περίπου του νέου παραλιακού οικισμού, τελευταία όμως έχει αλλοιωθεί η λιτή παραδοσιακή μορφή του από άστοχες ανακαινιστικές επεμβάσεις. Μνημείο όμως σημαντικό του ανθρώπινου μόχθου και της δουλείας που ήταν υποχρεωμένοι οι πρόγονοί μας να προσφέρουν στους βενετσιάνους, είναι τα παλιά νταμάρια ψαμμολίθου δίπλα στη θάλασσα. Το εκτεταμένο αυτό λατομείο (στην Κρήτη τα αποκαλούσαν ´πετροκοπιά´) ήταν το μεγαλύτερο από τα 4 που λειτουργούσαν από τους Αγ. Αποστόλους μέχρι του ´Αγίου το Αυλάκι´ και προμήθευαν με το κατάλληλο δομικό υλικό τα οχυρωματικά έργα των Χανίων και όχι μόνο βέβαια. Αρκετά κτηριακά συγκροτήματα και μνημεία στα Χανιά και το Ακρωτήρι, συμπεριλαμβανομένων και των μονών της Αγίας Τριάδας και του Γουβερνέτου, προμηθεύτηκαν απ’ εκεί τα απαραίτητα υλικά. Να θυμίσουμε ότι για την κατασκευή των οχυρώσεων ήταν υποχρεωτικές οι αγγαρείες για τους χωρικούς της Κρήτης, περισσότερο από μία βδομάδα κάθε χρόνο. Σήμερα, τα υπολείμματα του λατομείου, που βέβαια δεν ξέρουμε πότε πραγματικά άρχισε η λειτουργία του, δίνουν μια ασυνήθιστη εικόνα στην πανέμορφη μικρή παραλία και διαχωρίζουν στην πραγματικότητα την ανατολική αμμουδιά με το γραφικό κολπίσκο, από τη δυτικότερη και πιο ανοιχτή που καταλήγει στο ´Τηγάνι´, όπου και τα μεγάλα σύγχρονα ξενοδοχεία της περιοχής. Στην επανάσταση του 1897, στο μικρό λιμανάκι του Σταυρού ξεφορτώθηκαν κάμποσες φορές εφόδια και πυρομαχικά για τους επαναστάτες. Η περιοχή ανήκε παλιότερα στη μονή της Αγίας Τριάδας και στην εκκλησία Παναγία των Χωραφακίων. Εκτιμώντας την ανέγγιχτη ομορφιά της τοποθεσίας, ο επίσκοπος Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης έκτισε στα τέλη του μεσοπολέμου (1938 – 39) στην περιοχή ιδιοκτησίας της Αγίας Τριάδας, οικία για χρήση παραθεριστική από τη Μητρόπολη Χανίων, το ίδιο δε έπραξαν και οι μονές Αγίας Τριάδας και Γουβερνέτου. Οι τρεις οικίες αυτές υπάρχουν και σήμερα, βρίσκονται πίσω από το εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού αλλά δεν πολυχρησιμοποιούνται. Από την εκκλησία των Χωραφακίων κάποιοι αγόρασαν, τις αρχές της δεκαετίας του ’60, μικρά τεμάχια για να κτίσουν εξοχικά σπίτια. Το 1965 όμως, με αφορμή μια διένεξη για το ιδιοκτησιακό που τραβήχτηκε στα δικαστήρια, κατέφθασαν διάφοροι καταπατητές και ακολούθησε για αρκετά χρόνια (κυρίως τη δεκαετία του ‘’70 και αργότερα) ένα όργιο καταπατήσεων και αυθαίρετης δόμησης που αλλοίωσε το χαρακτήρα της περιοχής κι εξαφάνισε τις όμορφες αμμοθίνες που δέσποζαν στο χώρο δυτικά απ’ τον κολπίσκο. Σήμερα τα πράγματα έχουν ηρεμήσει, το ιδιοκτησιακό καθεστώς όμως ακόμα δεν έχει ξεκαθαριστεί τελεσίδικα. Η δόξα όμως του Σταυρού ήταν η επιλογή του για τα γυρίσματα της θρυλικής ταινίας ´Ζορμπάς´ του Μιχ. Κακογιάννη το 1963 και ’64. Τότε που ο Αλαν Μπέιτς και ο Αντονι Κουίν έδωσαν λίγη ´χολιγουντιανή´ λάμψη στο γραφικό κολπίσκο όπου στήθηκαν τα σκηνικά του ´λιγνιτωρυχείου´ και το ´αναβατόριο´ που έστελνε τους κορμούς στη θάλασσα… Την αθανασία όμως τη χάρισε διαχρονικά (όχι μόνο στην ταινία ή στην περιοχή του Σταυρού μα σ’ ολόκληρη την Ελλάδα) το θρυλικό ´συρτάκι´ του Μίκη Θεοδωράκη πάνω στη μελωδία του ´Στρώσε το στρώμα σου για δυο´. Σήμερα, που η μουσική αυτή έχει γίνει το κατεξοχήν ´σάουντρακ´ του ελληνικού τουρισμού, χάνοντας μέρος από το καλλιτεχνικό της βάθος, πολλοί αγνοούν τις συνθήκες δημιουργίας της. Η κάποτε παρθένα παραλία, στην παιδική μου μνήμη κυριολεκτικά κατάσπαρτη από μικρότερα ή μεγαλύτερα κοχύλια, διατηρεί ακόμα τα λαμπρά κόκκινα και πράσινα χρώματα από τα θρυμματισμένα όστρακα εκεί που σκάει το κύμα. Καθρεφτίζεται ακόμα το ´θεϊκό´ βουνό ´Βάρδιες´ στα ήρεμα νερά της, όμως οι ξαπλώστρες οι ομπρέλες και η καλοκαιρινή πολυκοσμία έχουν διώξει πια την κάποτε άσπιλη ´αύρα´ της. Ερωτευμένος διαχρονικά με τον τόπο αυτό, ο Αμερικανός φωτογράφος και κινηματογραφιστής Walter Lassally, τιμημένος με Οσκαρ για τον ´Ζορμπά´, επέλεξε να ζήσει εκεί το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, αφήνοντας μάλιστα το επίχρυσο αγαλματίδιο σε παραλιακή ταβέρνα, ως αφιέρωμα στον τόπο που του χάρισε τη βράβευση. Μόνο που η ταβέρνα κάηκε τον περασμένο χειμώνα και το αγαλματίδιο έχει από τότε εξαφανιστεί…
Η πρώτη φωτογραφία, τραβηγμένη στα μέσα της δεκαετίας του ’60, δείχνει το πώς ήταν τότε η παραλία του Σταυρού. Τα κτίσματα ήταν ελάχιστα, άλλωστε τότε ήρθε για πρώτη φορά δρόμος ως εκεί, ο δρόμος σταματούσε στα Χωραφάκια. Η ίδια εικόνα αποτυπώνεται και στην ταινία του ´Ζορμπά´.
Η δεύτερη, δείχνει τη μέχρι πριν λίγα χρόνια υπάρχουσα ´πειρατική καλύβα´, μια παράγκα των ψαράδων της περιοχής, γραφική μέσα στην απλότητά της. Φωτογραφία του Τάσου Πρωτοψάλτη.
Η τρίτη δείχνει τα υπολείμματα του παλιού λατομείου του 16ου αιώνα. Τα χρώματα της φύσης έχουν καλύψει τις τομές των βράχων χαρίζοντας μια παράξενη γραφικότητα στην περιοχή. Παλιότερα το θαλασσινό νερό που εξατμιζόταν δημιουργούσε ένα είδος αλυκής και το αλάτι μαζευόταν από κατοίκους της περιοχής.
Η τέταρτη δείχνει το κτισμένο στη βενετοκρατία εκκλησάκι του Τ. Σταυρού. Η προσθήκη κεραμιδιών, ο πιτσιλιστός σοβάς και το αταίριαστο στέγαστρο στην πρόσοψη, αλλοίωσαν τη γραφικότητά του και τραυματίζουν την ιστορία του. Το ίδιο βέβαια συμβαίνει σε πλείστους μικρούς ναούς της υπαίθρου του νομού Χανίων…
Η πέμπτη δείχνει μέρος των οικημάτων που κτίστηκαν στο τέλος του μεσοπολέμου για παραθεριστική χρήση από τη Μητρόπολη Χανίων και τις μονές της Αγ. Τριάδας και του Γουβερνέτου. Μεχρι τη δεκαετία του ’60 αποτελούσαν τα μοναδικά κτίσματα εκτός του ναΐσκου.
Η έκτη τέλος, δείχνει το ´θεϊκό´ βουνό ´Βάρδιες´ που δεσπόζει σ’ όλο το γύρω τοπίο και καθρεφτίζεται πολλές φορές στα ήρεμα νερά του ορμίσκου, υπογραμμίζοντας την άγρια ομορφιά της περιοχής.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα