Επιμέλεια:
ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ
info@herb.gr
Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία της λεμονιάς είναι CITRUS limon (Κίτρον η λεμονιά). Ανήκει στην οικογένεια των Ρουτιδών. Το δέντρο αυτό κατάγεται από τη Μηδία και την Ασσυρία. Σήμερα καλλιεργείται σε όλη την Ευρώπη και προπάντων σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία και Γαλλία. Είναι αυτοφυές στις Ινδίες και μάλιστα πάνω στα όρη Νιλκίμ, Σαλπούρα, δυτικές Γκατ και στους πρόποδες των Ιμαλαΐων.
Είναι ένα όμορφο αειθαλές δέντρο που το ύψος κυμαίνεται από 2 έως 7 μέτρα. Τα κλαδιά του έχουν αγκάθια. Φύλλα αρωματικά, αδενώδη, δερματώδη, ωοειδή – προμήκη, ελαφρά πριονωτά, μυτερά, με μίσχο χωρίς πτερύγιο. Άνθη λευκά, με 5 πέταλα, μοναχικά ή σε μικρές μασχαλιαίες δέσμες. Καρποί ωοειδείς, κίτρινοι, με χαρακτηριστική επάκρια μαστοειδή θηλή. Περικάρπιο πλούσιο σε αιθέριο έλαιο και σάρκα ξινή, αρωματική. Τα άνθη του θεωρούνται σύμβολο της αγνότητας και για αυτό χρησιμοποιούνται στις γαμήλιες τελετές. Οι καρποί της, τα λεμόνια, είναι πολύτιμα στη μαγειρική αλλά έχουν και εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες.
Ιστορικά στοιχεία
Τη λεμονιά την καλλιεργούσαν στην αρχαία Αθήνα από την εποχή του Αριστοφάνη, ο οποίος αναφέρει την μεταφορά του σπέρματος του φυτού από την Περσία στην Αθήνα. Ο Θεόφραστος γνώριζε και περιέγραφε το λεμόνι ως «μήλο Περσικό» ή «Μηδικό». Ο Διοσκουρίδης αναφέρει για αυτό, ότι οι Ρωμαίοι το ονόμαζαν «κίτριον».
Στη λαϊκή ιατρική οι συνταγές με το λεμόνι ήταν πάρα πολλές. Το μίγμα σκόνης καφέ και χυμού λεμονιών για τον πυρετό ήταν ελληνικό λαϊκό φάρμακο. Το λεμόνι μαζί με κιτρικό οξύ το χρησιμοποιούσαν κατά των οξέων ρευματισμών των άκρων.
Στη Γαλλία το 1855 σε μια μεγάλη επιδημία διφθερίτιδας οι γιατροί χρησιμοποίησαν ένα μίγμα από ίσες ποσότητες λεμονιού και σκόρδων από το οποίο με ένα πινέλο από γάζα διέβρεχαν κάθε 1 – 2 ώρες τα πάσχοντα μέρη, κατά την ένταση των συμπτωμάτων, έδιναν δε στον ασθενή εσωτερικώς ένα κουτάλι της σούπας κάθε 2 ώρες από το ακόλουθο μίγμα: 10 δράμια χυμό λεμονιού, 7 δράμια σκόρδου, 75 δράμια νερού απεσταγμένου υσσώπου ή μέλισσας και 10 δράμια σιροπιού γόμας.
Για ελμινθοκτόνο μίγμα χρησιμοποιούσαν 5 – 20 δράμια χυμό λεμονιού, ανακατεμένο με ρετσινόλαδο ή καρυδέλαιο ή ελαιόλαδο ή λινέλαιο με προσθήκη λίγου κονιάκ.
Στην Κρήτη θεωρούσαν τη λεμονιά αριστοκρατικό δέντρο. Στο Ηράκλειο φύτευαν τις λεμονιές στις αυλές των αρχοντόσπιτων, χριστιανών και Τούρκων. Τις λεμονιές τις έφερναν από τη Χίο.
Ο Μπελόν αναφέρει τις λεμονιές στην Κρήτη το 1549. Η λεμονιές όπως και όλα τα εσπεριδοειδή ευδοκιμούν ιδιαίτερα στη δυτική Κρήτη.
Τους τρυφερούς βλαστούς και τα φύλλα οι Κρητικοί τα έκαναν αφέψημα εναντίον της δυσπεψίας. Τα πράσινα λεμόνια κομμένα φέτες τα τοποθετούσαν στους κροτάφους των πασχόντων από πονοκέφαλο. Φέτες λεμόνι με λίγο ασβέστη έβαζαν στα πόδια τους οι πάσχοντες από μαργωτίδες (χιονίστρες). Τον χυμό του λεμονιού μαζί με ωμό καφέ τον έπιναν οι πάσχοντες από διάρροια. Τη λεμονάδα την έπιναν νηστικοί όσοι ένοιωθαν ζαλάδες. Τη λεμονάδα βραστή με ζάχαρη την έπιναν για βελτίωση της πέψης και ευεξία. Τη λεμονόκουπα με λίγο αλάτι τη χρησιμοποιούσαν για τον καθαρισμό των δοντιών τους και για να αντιμετωπίζουν τις ουλίτιδες. Τη λεμονόκουπα ψημένη με λάδι στα κάρβουνα τη χρησιμοποιούσαν για να μαλακώνει τα χέρια. Με άνθη λεμονιάς και νεραντζιάς έφτιαχναν το ανθόνερο που χρησιμοποιούσαν κατά της αϋπνίας με λίγη ζάχαρη.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το λεμόνι έχει οσμή ευχάριστη, ευώδη, ο χυμός του είναι ξινός, δριμύς και αναψυκτικός. Ο φλοιός του είναι θερμός, αρωματικός και πικρός. Τα σπέρματα είναι δηκτικά και πικρά, οφείλουν ίσως την πικρότητά τους στη μικρή ποσότητα υδροκυανικού οξέως που περιέχουν.
Ο χυμός περιέχει κιτρικό οξύ (1,77%), κύριο πικρό συστατικό, γόμα, μηλικό οξύ (0,72%) και νερό (97,51%). Περιέχει ακόμη κιτρικό κάλιο, κιτρικό ασβέστιο, σακχαρόζη, σάκχαρο, λευκωματοειδείς ουσίες, γόμα ή γλισχραματώδη ουσία, ίχνη σιδήρου, πυριτίου και φωσφόρου.
Η φλούδα του λεμονιού περιέχει αιθέρια έλαια, ενώ η σάρκα του βιταμίνες Α,Β,C, D, κιτρικό και μηλικό οξύ, άλατα καλίου, φωσφόρου, ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου, πυριτίου. Το λευκό μέρος του περικαρπίου περιέχει εσπεριδίνη. Τα σπέρματα του καρπού περιέχουν λιμονίνη.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Η κοινή λεμονιά είναι δέντρο με δύο ανθίσεις. Τα λεμόνια της πρώτης άνθισης είναι πιο μακρουλά από της δεύτερης.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται ο καρπός, τα σπέρματα, ο φλοιός και τα φύλλα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο χυμός του λεμονιού είναι δροσιστικός, αντισηπτικός, ανθελμινθικός, αντισκορβουτικός, διουρητικός, στυπτικός και ειδικός κατά της δηλητηριάσεως από όστρακα, την οποία πολλές φορές προλαβαίνει όταν χυθεί μέσα στα όστρακα, πριν από το φάγωμά τους.
Η ανάμιξη του χυμού με αλκάλια δίνει αντιεμετικά ποτά, όπως το ποτό Riviere που δίδεται από τους γιατρούς και σαν δροσιστικό σε όσους έχουν πυρετό.
Το λεμόνι χρησιμοποιείται ενάντια στο σκορβούτο, πονόλαιμο και αμυγδαλίτιδα.
Συνίσταται κατά των πεπτικών εμφραγμάτων χολικής αιτίας, των ναυτιάσεων, των εμέτων, της ανορεξίας, των ικτέρων, των ηπατικών φλογώσεων, των φλογώσεων της κοιλίας, των φλογώσεων των οργάνων της κεφαλής, των πυρετών, του κίτρινου πυρετού, του τύφου, της ανατολικής πανώλης.
Ο χυμός λεμονιού χρησιμοποιείται για το κατέβασμα του πυρετού, όταν αυτός συνοδεύεται με δίψα και μείωση ούρων. Υπό μορφή γαργάρας χρησιμοποιείται για το ξέπλυμα του στόματος σε περιπτώσεις ερεθισμού στόματος ή λαιμού. Σε φλεγμονές ερεθισμού βλεφάρων λίγες σταγόνες ώριμου λεμονιού βοηθούν σημαντικά.
Τα φύλλα της λεμονιάς είναι αντισπασμωδικά, συνιστώνται δε σε υδατώδες έγχυμα συνήθως το πρωί, όταν είμαστε νηστικοί.
Παρασκευή και δοσολογία
Για θεραπεία ο χυμός 1 – 3 λεμονιών πίνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Οι φλούδες λεμονιών χρησιμοποιούνται υπό μορφή οινοπνευματούχου διαλείμματος (αλκολάτ).
Προφυλάξεις
Ο χυμός του λεμονιού μπορεί να προκαλέσει, όπως όλα τα οξέα, βήχα στους πάσχοντες από φλόγωση των αναπνευστικών οργάνων. Το λεμόνι λόγω της οξύτητάς του στους καρπούς και της δραστικότητας των αιθέριων ελαίων που περιέχονται στη φλούδα του φυτού (εξαιρούνται τα φύλλα) αντενδείκνυται σε περιπτώσεις ουρικής αρθρίτιδας, ρευματισμών και ρευματοπάθειας, κολικών, πέτρες νεφρών.
Υ.Σ. Ολα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης, αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση dianthοs@otenet.gr.
