Η ελπίδα του αυθόρμητου

Του Ι. ΣΕΦΕΡΙΑΔΗ
ΑΠΕ – ΜΠΕ

«Ας σταματήσουν επιτέλους τα κανάλια να λένε αυτό το ´μέσω facebook´. Aς κοιτάμε την αιτία κι όχι την αφορμή!». «Με τη βοήθεια της τεχνολογίας μπορούμε να περάσουμε σε ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ!».
Οι αναρτήσεις αυτή τη φορά στο facebook και το twitter είχαν ένα συγκεκριμένο κάλεσμα. «Ραντεβού στις πλατείες όλης της χώρας. Τώρα». Ο κόσμος στεκόταν μπροστά από τους υπολογιστές. Φώναζαν «κατεβείτε». Κι ο κόσμος κατέβηκε και «πήγε πλατεία». Για συνεχόμενες μέρες χιλιάδες πολίτες ανταποκρίνονται στο κάλεσμα των «Αγανακτισμένων» και κατακλύζουν την πλατεία Συντάγματος, αλλά και τις πλατείες όλης της χώρας διαμαρτυρόμενοι για τα μέτρα λιτότητας και την ανεργία.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ως νέοι «χορογράφοι κοινοτήτων», έχουν πλέον αποκτήσει ρόλο στην έκφραση διευρυμένων αιτημάτων από την κοινωνία και τους πολίτες. Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας βαφτίζονται: «Επανάσταση του Facebook», «Επαναστάσεις του Twitter» και τα social Media δημιουργούν νέα δεδομένα και νέα εργαλεία και μία νέα προσέγγιση και αντίληψη για τη δημοκρατία. Ή μήπως όχι;
«Τα social media είναι ένα γνήσιο παιδί της εποχής ?ας. Παιδί μίας εποχής, όπου η πολιτική μεταμορφώνεται σε απλή διαχείριση, τα οράματα σε ύποπτα εμπορεύματα και η συμμετοχή σε ένα είδος ξέπνοης, προκάτ δήθεν συμμετοχής. Τα κοινωνικά μέσα προσφέρουν ένα ισχυρό άλλοθι συλλογικότητας σε ?ία εποχή, όπου οι συλλογικότητες φθίνουν. Δεν ξέρω αν και κατά πόσον ενεργοποιούν την ενεργό συμμετοχή του πολίτη, σίγουρα όμως του προσφέρουν αφειδώς την ψευδαίσθηση μίας συμμετοχής. Ομως, η συμμετοχή πράγματι έχει ένα ρίσκο, απαιτεί ?ία δαπάνη ενέργειας, την καταβολή ενός ?όχθου. Δεν τάσσομαι εναντίον των ψευδαισθήσεων, όσο εναντίον των συγκαλύψεών τους», υποστηρίζει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, η συγγραφέα και καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Φωτεινή Τσαλίκογλου.
Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι ποτέ δεν ήταν πιο απλό να δημοσιοποιήσεις, να διαβάσεις και να συμμετάσχεις σε σοβαρό και βαρύνοντα διάλογο από όσο είναι σήμερα, με το Ιντερνετ; Και πως παρά το ότι για κάθε σοβαρό μπλογκ υπάρχουν χιλιάδες «αραχτοί» μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών τους, ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπήρξαν τόσες διέξοδοι ελεύθερης έκφρασης;

Νέα ψηφιακή πραγματικότητα
Νέοι δρόμοι ανοίγονται από την ψηφιακή πραγματικότητα τόσο στην καθημερινή επικοινωνία των πολιτών όσο και στην εμπορική επικοινωνία, το μάρκετινγκ και την πολιτική επικοινωνία.
«Τα νέα μέσα μάς δίνουν τη δυνατότητα όχι μόνο να επικοινωνήσουμε, αλλά να σκεφτούμε έξυπνα, ευέλικτα και καινοτομικά», είχε δηλώσει ο υπουργός Ανάπτυξης, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, μιλώντας για τη δική του εμπειρία. «Η σχέση με τους χρήστες για να είναι ουσιαστική πρέπει να είναι ισότιμη, δίνοντας και στις δύο πλευρές τη δυνατότητα να επικοινωνούν άμεσα. «Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας μου στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, με την καθημερινή χρήση του μέσου, χιλιάδες πολίτες ένιωσαν την ανάγκη να επικοινωνήσουν, να μοιραστούν τις αγωνίες τους, τις ιδέες τους, ακόμη και τις ακραίες διαφορετικές αντιλήψεις τους».

Ραγδαία ανάπτυξη
Ενδιαφέροντα στοιχεία για τη διείσδυση και τη χρήση των social media ανέδειξε έρευνα, που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Επικοινωνίας, σε συνεργασία με το Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, του Παντείου Πανεπιστημίου, το τμήμα Marketing και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και την MRB Hellas. «Την στιγμή που το 2009 το 22% των ερωτηθέντων γνώριζε τον όρο social media, το 2010 το ποσοστό είναι 74%».
Ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Επικοινωνίας, Δημήτρης Γ. Μαύρος, τονίζει την ανάγκη αξιοποίησης των social media από επιχειρήσεις και οργανισμούς, έτσι ώστε «να μη μείνουν απλοί θεατές σε μία διαδικασία που τους αφορά και τους επηρεάζει».
Η δικηγόρος και μέλος της επιτροπής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες Χίου «Λάθρα», Νατάσα Στραχίνη, υποστηρίζει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ότι ένας νέος πολιτικός χώρος ανταλλαγής ιδεών και διαμόρφωσης απόψεων έχει αρχίσει να δομείται και στην ελληνική πραγματικότητα. Η επιρροή αυτών μετράται ή αξιοποιείται από διαφόρους ως ζήτημα που πλέον δεν μπορεί να παραγνωρισθεί. «Ο χαλαρός, εύκολος και κυρίως με την ψευδή αίσθηση της ασφάλειας χώρος, που παρέχει ο κυβερνοχώρος αποτελεί το νέο πεδίο ή τη νέα πρόκληση για τα κινήματα. Προφανώς και υπάρχει ανάγκη να αποσαφηνιστούν τα όρια, αλλά και η δυναμική του», τονίζει η κα Στραχίνη.
Προσθέτει ακόμη πως «η συνεισφορά όσων συμμετέχουν σε διαμαρτυρίες μέσω των social media, σίγουρα κτίζει γέφυρες μεταξύ δύο συμπληρωματικών μορφών κινητοποίησης σ? έναν κοινό στόχο. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει αποτέλεσμα από την ηλεκτρονική δράση. Ομως δεν μπορούμε να μιλάμε για κάποιου είδους κίνημα (αρκούντως έχει αποσαφηνιστεί αλλού ο ορισμός και το περιεχόμενο) παρά στην παρούσα φάση για τη γέννηση μίας νέας μορφής κοινωνικής διαμαρτυρίας, η οποία έχει εντελώς νέα χαρακτηριστικά από τις παραδοσιακές μορφές που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Μία νέα πρόκληση για τα κινήματα, ίσως περισσότερο συμβατή με τα σύγχρονα δεδομένα. Θα είναι και περισσότερο αποτελεσματική καθώς επιτρέπει τη μαζικότερη συμμετοχή απομένει να το δούμε».
Ο συγγραφέας Μάλκολμ Γκλάντγουελ, με άρθρο του στο περιοδικό New Yorker κάνει διάκριση των όρων ακτιβισμός και social media. Ισχυρίζεται ότι από τη μία ο ακτιβισμός είναι μία υψηλού ρίσκου δράση, απαιτεί ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των συμμετεχόντων, μία ιεραρχική δομή οργάνωσης και πραγματικές θυσίες από την πλευρά των πολιτών, ενώ από την άλλη τα social media αφορούν σε χαμηλού ρίσκου δραστηριοποίηση, δημιουργούν χαλαρούς δεσμούς μεταξύ των χρηστών, βασίζονται σε δίκτυα κι όχι ιεραρχίες, ενώ δεν αξιώνουν πραγματικές θυσίες, μερικά κλικ μπορούν να είναι αρκετά.

Οι επιφυλάξεις?
«Η διαμόρφωση ενός πολιτικού κινήματος όσο κι αν αυτό δυσαρεστεί ορισμένους, που ακολουθούν τη μόδα των τεχνολογιών δεν εξαρτάται από τα like και τα unlike του Facebook», δηλώνει ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Θεόδωρος Πάγκαλος.
«Μπορεί αυτό που έζησαν οι άνθρωποι που μαζεύτηκαν στις πλατείες να ήταν κάτι σαν το timeline του twitter ή σαν το NewsFeed του facebook. Πληροφορία, αιτήματα, τραγούδια, συνθήματα ατάκτως ερριμμένα χωρίς συνδετικό ιστό. Χωρίς νόημα», υποστηρίζει ο δημοσιογράφος Πάσχος Μανδραβέλης.
«Ας είμαστε διαυγείς και όχι αναγκαστικά και απαραίτητα ευτυχείς. Έχω την αίσθηση ότι ?ε ?ία περισσή ευκολία τα social media πριμοδοτούν ανέξοδες εμπλοκές και νανουρίζουν συνειδήσεις που επιθυμούν να ?η διαταραχθούν. Τι γίνεται όμως ?ε την άλλη συμμετοχή, εκείνη που είναι από τη μεριά του ατιθάσευτου, του ?η εξημερωμένου, του απείθαρχου; Μία από τις κρυφές αρετές των social media: Να μετατρέπουν ένα ατίθασο άγριο ζώο σε ήμερο κανίς του καναπέ. Δεν απαξιώνω τίποτα, λέω απλώς να ?η συγχέουμε ?ια λέαινα ή ?ια λεοπάρδαλη ?ε ένα κατοικίδιο poodle», σημειώνει η Φωτεινή Τσαλίκογλου.
«Αυτό που χρειαζόμαστε είναι να γίνουμε ´κυβερνο-ρεαλιστές´, να αποκτήσουμε την ικανότητα «να κάνουμε το Ίντερνετ σύμμαχό μας στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων που αφορούν πολιτικές», υποστηρίζει ο Εβγκένι Μορόζοφ, πανεπιστημιακός στο Στάνφορντ και υπεύθυνος του μπλογκ «Net Effect» του Foreign Policy.
Δύο πλάνες ανησυχούν ιδιαίτερα τον Μορόζοφ. Η «κυβερνο-ουτοπία», η πεποίθηση ότι το Ίντερνετ είναι εγγενώς απελευθερωτικό και ο «ιντερνετοκεντρισμός», η πίστη ότι κάθε σημαντικό ερώτημα για τη σύγχρονη κοινωνία και πολιτική μπορεί να τεθεί με όρους του Ίντερνετ. «Κι αν οι απελευθερωτικές δυνατότητες του Ίντερνετ περιλαμβάνουν, επίσης, τους σπόρους της αποπολιτικοποίησης και, κατά συνέπεια, της αποδημοκρατικοποίησης;», ρωτά ο κ. Μορόζοφ. Θυμίζει με πίκρα ότι οι πιο δημοφιλείς αναζητήσεις στις ρωσικές μηχανές αναζήτησης, δεν είναι «τι είναι δημοκρατία» ή «πώς να υπερασπιστούμε τα ανθρώπινα δικαιώματα», αλλά «τι είναι έρωτας» ή «πώς να χάσω βάρος».
Απέναντι από τον Εβγκένι Μορόζοφ κάθεται ο καθηγητής Νέων Μέσων στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Κλέι Σίρκι. Συγγραφέας του πολύκροτου βιβλίου «Here Comes Everybody: How Change Happens when People Come Together». Στο οποίο, με λίγα λόγια, λέει ότι «το να μιλάς στο διαδίκτυο σημαίνει ότι δημοσιεύεις και το να δημοσιεύεις στο διαδίκτυο σημαίνει ότι συνδέεσαι με άλλους. Με τον ερχομό μίας προσβάσιμης σε όλους δυνατότητας να δημοσιοποιείς, η ελευθερία του λόγου είναι πλέον ελευθερία του Τύπου και η ελευθερία του Τύπου είναι ελευθερία του ´συναθροίζεσθαι´».
«Ο καθένας πλήττεται και καταπιέζεται, αλλά η νεότερη γενιά έχει σπουδάσει και έχει το Ίντερνετ, έχει επίγνωση πραγμάτων που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο. Πιστεύουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα και δεν φοβόμαστε», λέει, σύμφωνα με τους Financial Times, ο 23χρονος διαδηλωτής στο Μπαχρέιν Ζάχρα αλ Σινγκάσε. Εδώ, διαβαίνει κανείς το κατώφλι του «εαυτού» του και αρχίζει να δρα ως ον με κοινωνική και πολιτική συνείδηση.