Γράφει ο
ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΟΓΛΟΥ
stcloris@yahoo.com)
Ων η σοφία παρασκευάζεται εις την του όλου βίου μακαριότητα, πολύ μέγιστον εστίν η της φιλίας κτήσις
(= Από όσα αγαθά δημιουργεί η σοφία για μια ευτυχισμένη ζωή, το μεγαλύτερο όλων είναι η φιλία) [Επικούρου, Κύριαι Δόξαι, 27]
Τα πλούτη και η ομορφιά
δεν έχουνε αξία,
Το πλούτος το αληθινό η μπιστική φιλία
(μαντινάδα)
ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, σαν αυτή που διανύουμε -χωρίς μάλιστα να γνωρίζουμε πότε και πώς θα τελειώσει αυτή- στα μόνα πράγματα που μπορούμε να «ακουμπήσουμε» με βεβαιότητα είναι η πίστη στις δυνάμεις μας (αυτοπεποίθηση – αυτοεκτίμηση), οι συγγενείς (όχι πάντα) και κυρίως οι πραγματικοί μας φίλοι. Εννοούμε τις φιλίες που διατηρούμε ζωντανές ? που δεν μας έχουν -ή τις έχουμε- προδώσει.
ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΜΕ με τη λέξη φιλία; Η επικρατούσα άποψη δέχεται τη φιλία (1) ως μια άνευ όρων «εκούσια σχέση» μεταξύ δυο ατόμων αποδεχόμενα το ένα το άλλο, χωρίς όμως το ερωτικό στοιχείο μέσα? Είναι η φιλία που γεννάει στα άτομα οικειότητα κι εμπιστοσύνη, αλληλοεξομολόγηση προβλημάτων, κοινωνικότητα, ψυχολογική (και υλική) υποστήριξη, αλληλεγγύη κ.λπ. Η δε διαχρονικότητα μιας φιλίας εξαρτάται από τον σεβασμό που τρέφουμε προς την ίδια την έννοια καθώς και τα πρόσωπα που την ενσαρκώνουν.
ΒΑΣΙΚΗ προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας φιλίας είναι ειλικρίνεια στις σχέσεις των φίλων. Αλλά και η ενσυναίσθηση: το αίσθημα, δηλαδή, εκείνο που μας κάνει αυτόματα να μπαίνουμε στη θέση του άλλου, όταν αυτός -φίλος ή αγαπημένο πρόσωπο- αντιμετωπίζει ανυπέρβλητες δυσκολίες στη ζωή. Θυμηθείτε το παράδειγμα του Δάμωνα και του Φιντία.
***
ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ Έλληνες χρησιμοποιούσαν μύθους για να εξηγήσουν φυσικά φαινόμενα, πολιτιστικές διαφορές, παραδοσιακές έχθρες, αλλά και φιλίες. Ιστορικές και παροιμιώδεις παραμένουν οι φιλίες του Αχιλλέα με τον Πάτροκλο, του Αλεξάνδρου με τον Ηφαιστίωνα κ.λπ. Η δε παγκόσμια λογοτεχνία, ξεκινώντας πάντα από τον Όμηρο, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη (2), τον Κικέρωνα? και φθάνοντας στον Μονταίν, τον Ντε Αμίτσις, τον Χαλίλ Γκιμπράν, τον Tahar Ben Jelloun (1944 -) κ.ά., έχει πολλά παραδείγματα πιστής φιλίας. Όχι μόνο μεταξύ ανθρώπων, αλλά και μεταξύ ανθρώπων και ζώων, ή ζώων και ζώων.
ΑΠΟ ΤΙΣ φιλίες μας, πολλές έρχονται και παρέρχονται. Είτε γιατί δεν ήμασταν εμείς σε θέση να τις διατηρήσουμε «καλλιεργώντας» τες, είτε γιατί διαπράξαμε κάποιο μοιραίο σφάλμα και τις χάσαμε. Μια φιλική σχέση μπορεί να «στραβώσει» κι απ? την πλευρά του φίλου μας, λόγω συμπεριφοράς του. Τότε μιλάμε για «φιλίες με ημερομηνία λήξης»? Σήμερα το Διαδίκτυο -χωρίς να συμφωνούμε μ? αυτό- δίνει την ευκαιρία να επεκτείνουμε τον κύκλο σχέσεών μας. Κάτι τέτοιο συμβαίνει με τους «διαδικτυακούς φίλους» μέσω των ιστοσελίδων (=sites) κοινωνικής δικτύωσης. Πολλές φορές οι «δικτυωμένοι» έφηβοι γίνονται φίλοι με άτομα που δεν γνωρίζουν κατ΄ανάγκη στον πραγματικό τους κόσμο!
Η ΙΔΑΝΙΚΗ περίπτωση θα ήταν, παράλληλα με τις ιντερνετικές γνωριμίες, να έχουμε την ικανότητα – δεξιότητα να διατηρήσουμε, βελτιώνοντάς τες τις υπάρχουσες ζωντανές φιλίες μας (παιδικές, εργασιακές κ.ά.). Εδώ παίζει καίριο ρόλο η αυτογνωσία μας. Τι επιδιώκουμε από μια φιλία, παλιά ή καινούργια; Θα δεχθούμε κάποιον «άλλο» στην παρέα, έστω και με διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά ή μορφωτικά χαρακτηριστικά απ? τα δικά μας; Δεχόμαστε, άραγε, ότι ο κάθε «άλλος» στη ζωή μας αποτελεί έναν ξεχωριστό «πλανήτη»: με πανίδα και χλωρίδα ιδεών, ανηφόρες και κατηφόρες απαιτήσεων και συμπεριφορών, με φουρτουνιασμένες ή γαληνεμένες θάλασσες λόγου, με όμορφα λιβάδια και κοιλάδες γελαστών ημερών, αλλά και τα κακοτράχαλα βουνά ξεσπασμάτων του; Εάν επιμένουμε οι άλλοι να έχουν ταυτόσημες απόψεις με τις δικές μας, τότε μάλλον δεν είμαστε άτομα κοινωνικά ανοιχτά, έτοιμα για μακροχρόνιες και σταθερές φιλίες.
***
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ της φιλίας είναι απ? τα συναρπαστικότερα (και οδυνηρότερα) που μπορούμε να «παίξουμε» στη ζωή με τους άλλους: οι φιλίες αποτελούν σημαντικό και αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Ίσως το σπουδαιότερο, για να νιώθουμε όμορφα ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά και να είμαστε? υγιείς! Σύμφωνα με Αμερικανούς επιστήμονες «η ύπαρξη φίλων ισοδυναμεί, από άποψη υγείας, με το κόψιμο του τσιγάρου, ενώ παρέχει σχεδόν διπλάσια ωφέλεια σε σχέση με την φυσική άσκηση» (3).
ΞΕΡΟΥΜΕ από παιδιά πως τους γονείς μας δεν μπορούμε να τους διαλέξουμε. Τους φίλους μας όμως, ναι? Πιθανόν να θυμάστε τα παιχνίδια με το γράμμα Φ («Μια ψυχή σε δυο σώματα», «Φίλος έδωσε σε φίλο, τριαντάφυλλο με φύλλο? κ.λπ., «Φίλε χαρά που μου ?φερες?», «Φίλε, φέρε φίλους?» κ.λπ.) Ναι, η φιλία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Για πολλούς μάλιστα, η απόκτηση και διατήρησή της είναι ανέφικτη. Την εμποδίζουν ο χαρακτήρας τους ή οι συνθήκες ζωής: γάμος, μετακόμιση, αλλαγή εργασίας, ανεργία, παιδιά, στενότητα αντιλήψεων, έκθεση, οικονομικό κ.λπ.
ΣΕ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ προσέγγισης «νέων» φίλων προστίθενται παράγοντες, όπως το πνευματικό επίπεδο, οι κομματικές ή κοινωνικές διαφορές, η έλλειψή μας σε επικοινωνιακές δεξιότητες («να είσαι ευχάριστος ή χρήσιμος σε μια παρέα φίλων?») κ.λπ. Τα παραπάνω δημιουργούν δισταγμό, επιφυλακτικότητα και εσωστρέφεια που εμποδίζουν στο να δικτυωθούμε.
ΕΝΤΑΞΕΙ, μετά από κάποια ηλικία, «παλιές» καινούργιες φιλίες δεν μπορούμε να ξανακάνουμε. Τουλάχιστον όμως, ας διατηρούμε μερικές από εκείνες τις «καρδιακές» παιδικές φιλίες με τις οποίες μεγαλώσαμε διαμορφώνοντας και τον χαρακτήρα μας. Είναι αυτές με τις οποίες περάσαμε από τα χρόνια της αθωότητας στη σκληρή βιοπάλη. Είναι αυτές που μας έμαθαν τα καλύτερο ή τα χειρότερο της ζωής?
ΙΣΩΣ να θυμάστε, διαβάζοντας το «Μικρό Πρίγκιπα» (´Le Petit Prince´) του Γάλλου συγγραφέα Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ, πόσο όμορφα και επιτυχημένα παρουσιάζεται η διαδικασία προσέγγισης των ατόμων, ώστε να γεννηθεί μια σωστή φιλία (Η Αλεπού κι ο Μικρός Πρίγκιπας)(4)? Σήμερα οι επιπολαιότητες στο θέμα φιλία, ειδικά των νέων μας, πληρώνονται ακριβά. Ας πούμε, οι άνθρωποι με τους οποίους βγαίνουμε για καφέ, για ποτό κ.λπ. δεν είναι απαραίτητα και φίλοι μας. Μπορεί να είναι συμμαθητές («κολλητοί»), συνάδελφοι ή φίλοι των φίλων μας, άντρες ή γυναίκες. Όχι απαραίτητα? φίλοι μας!
ΑΥΤΟΙ που μένουν πραγματικοί φίλοι στα δύσκολα, στις χαρές ή στις λύπες μας, είναι οι δοκιμασμένοι? Αντίθετα, οι λεγόμενοι «γνωστοί» ανήκουν σε άλλη κατηγορία σχέσεων. Και μακάρι από τους φίλους που «μας» μένουν να έχουμε έστω 4-5 τελικά: είναι ένας ιδανικός αριθμός, αποδεκτός από ψυχολόγους και επιστήμονες?
?ΚΑΙ, εδώ που τα λέμε, πραγματικοί φίλοι είναι αυτοί που, όποτε και για οτιδήποτε τους καλέσουμε, είναι πάντα ε κ ε ί: για να μας συμπαρασταθούν στα δύσκολα και στα εύκολα? Με τον καλό και σωστό λόγο τους και την ουσιαστική βοήθειά τους.
ΣΗΜΕΙΩΣEIΣ:
-(1) Η λέξη φιλία (από το ρήμα φιλέ-ω= ώ (= αγαπώ) αναφέρεται σήμερα κυρίως στον δεσμό αμοιβαίας αγάπης και κατανόησης μεταξύ προσώπων, λαών, χωρών, ομάδων κ.λπ. Αποτελεί το δεύτερο συνθετικό σε πλήθος λέξεων (ζωο-φιλία, αστυ-φιλία, βιβλιο-φιλία, λυκο-φιλία, ψευτο-φιλία κ.ά.).
-(2) Εμπεριστατωμένη εξέταση της φιλίας κάνει ο Αριστοτέλης στο 8ο και 9ο βιβλίο των «Ηθικών Νικομαχείων», το γραμμένο για τον γιο του, τον Νικόμαχο.
-(3) Νaftemporiki.gr (28/7/10, πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ).
-(4) Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ, «Ο Μικρός Πρίγκιπας», ΧΧΙ – σελ. 53 – 58, ελληνική απόδοση: Γ.Κ. Ζωγραφάκη, εκδ. Μαστορίδη, Θεσσαλονίκη, χχ.
* 4η Απριλίου: Ημέρα Φιλίας.
