Των Γ. ΖΗΤΟΥΝΙΑΤΗ και Β. ΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ
Στο άκουσμα της δωρεάς οργάνων όλοι έρχονται στη θέση του δότη, με τις επιφυλάξεις που αυτό συνεπάγεται. Ποτέ στη θέση του λήπτη. Η στατιστική, όμως, επιμένει ότι η πιθανότητα να χρειασθούμε οι ίδιοι ή ένας δικός μας, κάποια στιγμή της ζωής μας, ένα μόσχευμα είναι πολύ μεγαλύτερη από την πιθανότητα να μπορέσουμε εμείς να δωρίσουμε τα όργανά μας μετά θάνατον.
´Η δωρεά οργάνων είναι το πιο αισιόδοξο μήνυμα ´ότι η ζωή συνεχίζεται´, αναφέρει ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) στην καμπάνια του τονίζοντας ότι η ενημέρωση, η αγάπη, η προσφορά και η αλληλεγγύη είναι οι λέξεις – «κλειδιά» για να νικηθούν οι προκαταλήψεις και τα ταμπού, που πηγάζουν από την άγνοια.
Δωρεά οργάνων είναι η προσφορά τους για μεταμόσχευση σε έναν συνάνθρωπο από κάποιον άλλο (δότη), που δεν είναι πια στη ζωή. «Σήμερα, η μεταμόσχευση αποτελεί τη μόνη θεραπευτική λύση για την ανεπάρκεια -σε τελικό στάδιο- της καρδιάς, του ήπατος, του πνεύμονα, των νεφρών και από έναν δότη μπορούν να σωθούν 20 ασθενείς», σημειώνει η ψυχολόγος, Γιούλη Μπενουδάκου, υπεύθυνη του ΕΟΜ.
«Ο ΕΟΜ είναι ο επίσημος κρατικός φορέας του Υπουργείου Υγείας, που διαμεσολαβεί, ελέγχει και συντονίζει όλες τις διαδικασίες από τη δωρεά έως τη μεταμόσχευση αλλά ο αγώνας μας εστιάζεται στη σωστή πληροφόρηση, που καταπολεμά τις φοβίες και τις παρεξηγήσεις», προσθέτει η κα Μπενουδάκου και καταλήγει:
«Η ιδέα της δωρεάς οργάνων μετά το τέλος της ζωής αποτελεί την ύψιστη μορφή εθελοντικής προσφοράς και αλτρουισμού, καθώς και τη βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του ιατρικού θαύματος της μεταμόσχευσης. Η ανάπτυξη και η διάδοση των μεταμοσχεύσεων δεν εξαρτώνται μόνο από την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο αλλά, κυρίως, από την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των κοινωνικών φορέων και του καθενός μας χωριστά. Σκοπός του ΕΟΜ είναι η ιδέα της δωρεάς οργάνων και ιστών να συνδεθεί με το ευρύτερο πνεύμα του εθελοντισμού και να καθιερωθεί ως πράξη ανθρωπισμού και πολιτισμού από όλους μας.
Εκείνο που προηγείται, όμως, της μεταμόσχευσης είναι το ανθρώπινο μεγαλείο καθώς την ώρα της μεγαλύτερης οδύνης για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, κάποιος με μοναδικό κίνητρο την αγάπη και τη γενναιοδωρία αποφασίζει να υπερβεί τον πόνο και να γεφυρώσει τη ζωή με τον θάνατο. Τα όργανα από πολλούς δυνητικούς δότες δεν αξιοποιούνται, επειδή δεν είχαν συζητήσει ποτέ εν ζωή με την οικογένειά τους τη θετική στάση απέναντι στη δωρεά οργάνων».
Ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης
Το νομικό πλαίσιο των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα (ν.2737/1999) απαιτεί πρότερη εν ζωή συναίνεση του δωρητή (κάρτα δωρητή) ή αντ? αυτού συναίνεση των συγγενών του εκλιπόντος για τη δωρεά των οργάνων του. Η εν ζωή ενημέρωση του οικογενειακού περιβάλλοντος του δωρητή για την επιθυμία δωρεάς των οργάνων του μετά θάνατον αποτελεί καθοριστικό παράγοντα καθώς η ευθύνη, τη δύσκολη στιγμή της απώλειας, δεν βαρύνει πλέον τους συγγενείς, είναι κάτι προαποφασισμένο από τον ίδιο τον εκλιπόντα. Ορος για τη δωρεά οργάνων είτε με την συναίνεση του δωρητή είτε με πρωτοβουλία της οικογένειας είναι ο εγκεφαλικός θάνατος του δότη, όπως επισημαίνουν οι αρμόδιοι, που αποτελεί μη αναστρέψιμη κατάσταση, ισοδυναμεί με θάνατο και δεν έχει καμμία σχέση με κάποιον που βρίσκεται σε κώμα ή σε κατάσταση «φυτού». Σε όλες τις χώρες του κόσμου, πάντως, όπου πραγματοποιούνται μεταμοσχεύσεις η οικογένεια ενημερώνεται και ερωτάται ανεξάρτητα αν ο εκλιπών είχε κάρτα δωρητή ή όχι.
Έλλειψη ενημέρωσης
Την αρνητική στάση των συγγενών, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ΕΟΜ την αποδίδει εκτός από την ελλιπή ενημέρωση, σε ψυχολογικούς λόγους, όπως συναισθηματική φόρτιση λόγω απώλειας, αδυναμία αποδοχής του θανάτου του αγαπημένου προσώπου ή τύψεις για τη λήψη της απόφασης. Ιδιαίτερη σημασία για τη θετική αντίδραση των συγγενών έχει ο τρόπος προσέγγισης των γιατρών ώστε να ενισχύσουν την ψυχική τους δύναμη και να καλλιεργήσουν την αντίληψη ότι η δωρεά οργάνων είναι συνέχεια ζωής μέσα από άλλους ανθρώπους. «Κανείς, πάντως, δεν αμφισβητεί τη σημασία της ιδέας σε θεωρητικό και ιδεαλιστικό επίπεδο», τονίζουν τα στελέχη του ΕΟΜ. Υπάρχουν -όμως- κι άλλοι λόγοι που κάνουν τους Ελληνες διστακτικούς απέναντι στη δωρεά οργάνων. Ποσοστό μόλις 0,9 του ελληνικού πληθυσμού κατέχουν κάρτα δωρητή. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, 43% των Ελλήνων θα ήθελαν να δωρίσουν τα όργανά τους μετά θάνατον αλλά δεν το αποφασίζουν επειδή οι Ελληνες, πρώτοι σε όλη την Ευρώπη και σε ποσοστό 45%, δεν εμπιστεύονται το σύστημα -συμπεριλαμβανομένων του συστήματος μεταμοσχεύσεων, του συστήματος υγείας, του συστήματος κοινωνικής και διοικητικής οργάνωσης γενικότερα.
Κάποιες προκαταλήψεις και ταμπού συνδέονται επίσης λανθασμένα με τη θρησκεία. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, όμως, είναι κατηγορηματική:
«Κάθε τι το οποίο υπερβαίνει τον ατομικισμό και τη φιλοζωία και συνδέει τους ανθρώπους με σχέση αμοιβαιότητας και κοινωνίας η Εκκλησία το προστατεύει και το υποστηρίζει. Η Εκκλησία αντικρίζει τις μεταμοσχεύσεις και κάθε τι σχετιζόμενο με την υγεία του ανθρώπου και την πάλη του με τον θάνατο με ιδιαίτερη συμπάθεια και κατανόηση».
Οι συνδυαστικοί λόγοι για τους οποίους γίνεται κάποιος δωρητής οργάνων, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΜ, είναι ο αλτρουισμός, η αγάπη για τον συνάνθρωπο, η διάθεση προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, η εμπιστοσύνη στους γιατρούς, η δυνατότητα πρόσβασης στην πληροφόρηση ή η προσωπική εμπειρία έλλειψης οργάνων στο άμεσο περιβάλλον του.
Εθελοντές δωρητές
Η καταγραφή εθελοντών δοτών ξεκίνησε τη δεκαετία του ?70 στην Ολλανδία, τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία. Σε κάθε κράτος οι καταγραφόμενοι εθελοντές συγκεντρώνονται σ? ένα κεντρικό αρχείο, που αποτελεί την Εθνική «Δεξαμενή» της χώρας. Σήμερα, υπάρχουν 58 Δεξαμενές δοτών σε 43 χώρες και 39 Τράπεζες φύλαξης μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος σε 21 χώρες. Τα στοιχεία δοτών και μονάδων συγκεντρώνονται σ? ένα διεθνές αρχείο, το οποίο έχει σήμερα καταγεγραμμένους περισσότερους από 11.000.000 εθελοντές. Ολες οι συνεργαζόμενες Εθνικες Δεξαμενές έχουν πρόσβαση στο διεθνές αρχείο.
Στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ?80 λειτούργησαν δύο Δεξαμενές δοτών, στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, στις οποίες αναφέρονται οι εθελοντές που στρατολογούνται και τυποποιούνται σε 5 κέντρα δοτών. Από το τέλος του 2002 λειτουργεί μια κεντρική δεξαμενή στον ΕΟΜ, ο οποίος συντονίζει όλες τις μεταμοσχεύσεις στη χώρα.
Η Ελλάδα, αν και πρώτη στα τροχαία ατυχήματα, βρίσκεται σε μία από τις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά τη δωρεά οργάνων από πτωματικούς δότες με μόλις 7,2 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, όταν στην Ισπανία ο αντίστοιχος αριθμός είναι 34. Είναι, όμως, από τις πρώτες χώρες σε ρυθμούς ανάπτυξης, τα τελευταία χρόνια, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι Έλληνες δεν υστερούν σε συναισθήματα προσφοράς και φιλαλληλίας.
Οι προσπάθειες που έχουν γίνει έως τώρα από τον ΕΟΜ έχουν οδηγήσει σε αύξηση έως και 250% των πραγματοποιούμενων μεταμοσχεύσεων, αλλά σε σχέση με τις ανάγκες σε μοσχεύματα, καθώς και σε σχέση με τους δείκτες δωρεάς οργάνων άλλων χωρών, υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη…
«Κάπου στον κόσμο μία ζωή εξαρτάται από σένα», λέει η καμπάνια του ΕΟΜ και καλεί όλους στο τετραψήφιο 1147 ή στο 2106471200 να συζητήσουν με τους εκπροσώπους του για να ενημερωθούν σωστά και υπεύθυνα.
Δωρεά σώματος
Κατακαλόκαιρο του 2003 και ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας και εμπνευστής της «Βουλής των Εφήβων», Αντώνης Σαμαράκης, αφήνει για πάντα την πένα δίπλα στα γραπτά του και φεύγει από τη ζωή. «Να σκορπιστώ στο πουθενά», έχει πει νωρίτερα, αλλά όχι επί ματαίω… Και προετοιμάζει την επομένη της φυγής του. Στερνή του επιθυμία είναι το άψυχο σώμα του να γίνει …εκμαγείο στα χέρια των αυριανών γιατρών και προσφέρεται στο τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η προσφορά του «αιώνιου έφηβου» ήταν αυτή που άνοιξε τον δρόμο προς τη «δωρεά σώματος». Η επιθυμία του Αντώνη Σαμαράκη έγινε αφορμή να ευαισθητοποιηθούν νέοι εν δυνάμει δωρητές σώματος.
Όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η σύζυγος Σαμαράκη, Ελένη, δωρήτρια σώματος και η ίδια, «πολλοί μου τηλεφώνησαν μετά το θέμα του Αντώνη και με ρωτούσαν για τη δωρεά σώματος. Από το Πανεπιστήμιο μού είπαν ότι μετά από εμάς, αυξήθηκαν σημαντικά οι άνθρωποι, που προσφέρθηκαν να γίνουν δωρητές σώματος».
Πρόκειται για τη μετά θάνατον προσφορά της σορού του δότη στο ανατομείο της Ιατρικής Σχολής (μόνο τα πανεπιστήμια Αθήνας και Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούν φυσικά σώματα για την εκπαίδευση των φοιτητών τους), όπου το σώμα, αφού περάσει από διαδικασία ταρίχευσης η οποία διαρκεί περίπου ενάμιση χρόνο, τίθεται στη διάθεση των φοιτητών. Μετά την ανάτμηση, οι σοροί θάβονται με καθ? οικονομίαν νεκρώσιμη τελετή στο 3ο νεκροταφείο Αθηνών.
Ο επίκουρος καθηγητής Ανατομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνης Μαζαράκης, σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως υπάρχει έντονη διάθεση για δωρεά σώματος μετά και την προσφορά Σαμαράκη.
Η δωρεά είναι «οικειοθελής και αυτόβουλη» και γίνεται μέσω ειδικής αίτησης που παρέχει το Πανεπιστήμιο. «Δυστυχώς, είναι πρωτοβουλία καθαρά προσωπική και δεν μπορεί να ληφθεί από συγγενείς του θανόντος, δεδομένου του “κενού” στη νομολογία. Ο νομοθέτης πρόβλεψε μόνον την δωρεά οργάνων και όχι την δωρεά σώματος, κάτι που πολλές φορές έχουν ζητήσει οι γιατροί από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου να αλλάξει, αλλά δεν έχει γίνει ακόμη κάτι», επισημαίνει ο κ. Μαζαράκης.
Κάνει, δε, γνωστό ότι κάθε χρόνο έρχονται στην διάθεση του ανατομείου από πέντε έως επτά σοροί προς ταρίχευση, ενώ στην παρούσα χρονική φάση περίπου 30 είναι στη διάθεση των φοιτητών και δύο χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο. Ακόμη, υπάρχουν ήδη περί τις 300 εν δυνάμει δωρεές. Η αντιπαράθεση επιστημονική κοινότητας και εκκλησίας συνίσταται σ΄αυτή καθ΄αυτή δωρεά του σώματος και στη μη κανονική ταφή. Αυτό που προτάθηκε αρχικά ήταν μία «άυλη ταφή», όπως εκείνη για τα θύματα, των οποίων η σορός δεν βρίσκεται. Ο αναπληρωτής καθηγητής Ανατομίας, Διονύσης Βενιεράτος, δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως υπάρχει η σκέψη να προταθεί κανονική κηδεία, πριν την διαδικασία ταρίχευσης, και κατόπιν να γίνεται παράδοση του σώματος στο ανατομείο.
Όσοι θέλουν να γίνουν μετά θάνατον δωρητές σώματος, μπορούν να ζητήσουν πληροφορίες και έντυπα από τα Ανατομεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης στα τηλέφωνα 210-7771142, 2107462305 και 2310-999305, 231099934 αντίστοιχα.
