Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Πρέπει η πολιτική να γίνει ηθική;

Μετάφραση από τη γαλλική γλώσσα Νίκος Ζαρταμόπουλος
Tου Δ. KAKABEΛAKH

Ένα βιβλίο πρόκληση στην εποχή μας, που η δημοκρατία δοκιμάζεται και η πολιτική, όπως ασκείται, αυτοδοκιμάζεται μαζί με τους πολιτικούς, την ώρα που οι πολίτες θεωρούν πως εκείνοι δεν έχουν ευθύνη?
Όμως, η καθηγήτρια πανεπιστημίου της σύγχρονης γαλλικής διανόησης αντιτάσσεται στην τρέχουσα παραδοχή και πεποίθηση ότι η πολιτική είναι “βρώμικη υπόθεση”, που πρέπει να “ηθικοποιηθεί”. Αντίθετα, η Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν -από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Γαλλίας στην περιοχή της πολιτικής και ηθικής σκέψης- θέτει υπό αυστηρή δοκιμασία τις κοινές αυτές παραδοχές και μας καλεί, μεταξύ άλλων προτάσεων, να σκεφθούμε μήπως ο μεσαιωνικός πολιτικός αμοραλισμός του μακιαβελισμού, δεν είναι τόσο «μακιαβελικός» όσο θεωρείται. Για να προχωρήσει στην πρόκλησή της, λέγοντάς μας να σκεφθούμε: «Μήπως, τελικά, οι κήρυκες της ηθικής είναι πολιτικά επικίνδυνοι»; Για να συστήσει πως «πρέπει να γίνουμε περισσότερο επιφυλακτικοί έναντι της ενθουσιώδους ηθικής τους πεποίθησης, για να επανεκτιμήσουμε ταυτόχρονα τις πολιτικές αρετές μιας «ψυχρής» ηθικής της ευθύνης, που παίρνει υπόψη την τραγικότητα της πολιτικής πράξης.
Ένα βιβλίο που φαίνεται πως προσπαθεί να «απαλλάξει» τους πολιτικούς της ανευθυνότητας και της φθοράς, χωρίς όμως να μπορεί να απορριφθούν οι πολύ σοβαρές σκέψεις και αναλύσεις της. Γιατί, οι πολιτικοί δεν πρέπει να απορρίπτουν την ευθύνη για το καλό του συνόλου.

Πρέπει η πολιτική να γίνει ηθική;
Όχι!, λέει σ? ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο της η Γαλλίδα καθηγήτρια πανεπιστημίου και συγγραφέας Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν.
Αυτή έχει ήδη συγκροτήσει ένα σημαντικό έργο, αφιερωμένο στα ζητήματα πολιτικής και ηθικής σκέψης. Προβλήματα που τα γνωρίζουμε από τη φιλοσοφική παράδοση, αλλά και όπως αυτά τίθενται στον σύγχρονο κόσμο. Τα βιβλία της στη γαλλική γλώσσα, είναι γνωστά σε όλη τη Γαλλία, αλλά και σε άλλες χώρες. Όμως, στην Ελλάδα το πρώτο βιβλίο της που μεταφράστηκε από τον Νίκο Ζαρταμόπουλο και εκδόθηκε από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας, είναι το δοκίμιο, που αναφέραμε, με τον τίτλο: «Πρέπει η πολιτική να γίνει ηθική;».

Ζητά «ψυχρή» ηθική της ευθύνης
Βασικά, σ? αυτό το δοκίμιό της, η καθηγήτρια Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν θέτει υπό κρίση την πεποίθηση ότι η πολιτική είναι «βρώμικη» υπόθεση και το παράλληλο αίτημα της «ηθικοποίησής» της αποτελούν κοινούς τόπους στον καθημερινό δημόσιο λόγο των σύγχρονων δημοκρατιών. Για να μας καλεί (η διακεκριμένη αυτή καθηγήτρια της ευρύτερης πολιτικής ανάλυσης) να γίνουμε περισσότερο επιφυλακτικοί έναντι της ενθουσιώδους ηθικής της πεποίθησης και να επανεκτιμήσουμε ταυτόχρονα τις πολιτικές αρετές μιας «ψυχρής» ηθικής της ευθύνης, που παίρνει υπόψη της την τραγικότητα της πολιτικής πράξης.
Το βιβλίο αυτό έχει τα εξής περιεχόμενα:
Ι. Δημόσια ηθικότητα
ΙΙ. Μια πολυκύμαντη ιστορία
ΙΙΙ. Η κανονιστική διάσταση της πολιτικής: Η αλήθεια του φαίνεσθαι
IV. Η ηθική της πεποίθησης, ηθική της ευθύνης
V. Περιπλοκές.
Το προκλητικό αυτό βιβλίο κυκλοφόρησε στη σειρά «Εστία Ιδεών» (του βιβλιοπωλείου της Εστίας), που διευθύνεται από τον Σταύρο Ζουμπουλάκη. Με τη φιλοδοξία της σειράς αυτής να στεγάσει κείμενα δοκιμιακού λόγου, χωρίς θεματικούς περιορισμούς και ιδεολογικές μονομέρειες. Δηλαδή, κείμενα που θα κεντρίζουν τη σκέψη και θα προκαλούν συζήτηση.

Η διχοτομία μεταξύ καθαρού και ακαθάρτου
Στο πρώτο κεφάλαιο «Δημόσια ηθικότητα» η συγγραφέας αναφέρεται σε συγκεκριμένους πολιτικούς (της ηθικότητας) της γαλλικής πολιτικής σκηνής της πρώτης τετραετίας του 21ου αιώνα, ρωτώντας ευθέως: «Τι είναι λοιπόν εκείνο που μολύνει την πολιτική και ως εκ τούτου, απαιτεί από εμάς να υιοθετήσουμε τη λογική και τους μηχανισμούς μιας εκκαθάρισης, αποκάθαρσης και εξυγίανσης; Και είναι άραγε θεμιτό να επικαλούμαστε τη διχοτομία μεταξύ του καθαρού και του ακάθαρτου, του υγιούς και του άρρωστου, για να προσεγγίσουμε το ζήτημα της σχέσης μεταξύ ηθικής και πολιτικής»; Το ερώτημα «πρέπει να ηθικοποιήσουμε την πολιτική» ισοδυναμεί άραγε με το ερώτημα «πρέπει να εξαγνίσουμε, να αποκαθάρουμε την πολιτική»; Και αν ναι, από τι; Ποιο είναι εκείνο το κακό που βρίσκεται μέσα της και την κατατρώγει;
Το ερώτημα «πρέπει να ηθικοποιήσουμε την πολιτική;» είναι υπερκαθοριζόμενο, γιατί δεν παραπέμπει μονάχα σε μια εκ των πραγμάτων αναγκαιότητα, αλλά σε ένα ηθικό καθήκον. Ένα σημείο, το οποίο ακριβώς θέλω να αμφισβητήσω.

Η διαφθορά και η φανατικοί της μάσας
Βασικά, γνωρίζουμε ότι η διαφθορά ως όρος κάθε άλλο παρά έχει νόημα. Περιλαμβάνει δε μια σειρά από σημασίες, που ξεκινούν από τον προσωπικό πλουτισμό και φτάνουν μέχρι την παράνομη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων ή τη δόλια ανάθεση δημόσιων προμηθειών. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για καινοφανή πρακτική. Από τον Αριστοφάνη μαθαίνουμε ότι οι «έμποροι» που διαδέχτηκαν τον Περικλή στην εξουσία, πέρα από την αναίδειά τους και την περιφρόνηση που επιδεικνύουν προς τις ηθικές αξίες, ήταν και φανατικοί της μάσας.
Αλλά, το αίτημα να ηθικοποιηθεί η δημόσια ζωή, ισοδυναμεί άραγε με την απαίτηση να «ρίξουν τις μάσκες» οι πολιτικοί και να εναρμονίσουν την εξωτερική συμπεριφορά τους με τις αγαθές προθέσεις που θα όφειλαν να τις κατευθύνουν; Κάτι τέτοιο, όμως, θέτει ως προϋπόθεση ότι η προσποίηση και η εξαπάτηση είναι σύμφωνες με την άσκηση της πολιτικής και ότι η τελευταία, προκειμένου να αποτιμηθεί θετικά, οφείλει να αποδεικνύει τη συμμόρφωσή της, με μια υποτιθέμενη «αγαθή πρόθεση».

Η πολιτική αρετή είναι πέρα από τη θρησκευτική
Πέρα, όμως, από αυτή, ύψιστη δημοκρατική αρετή είναι εκείνη που συνιστά το θεμέλιο ή την αρχή του δημοκρατικού καθεστώτος, καθώς, λέει ο Μοντεσκιέ, η δημόσια αρετή, η πολιτική αρετή και όχι η ηθική ή θρησκευτική αρετή. Και τούτο γιατί οι «αρετές» που δικαιούμαστε να απαιτούμε από τους πολιτικούς, δεν είναι οι κοινώς αποδεκτές ηθικές αρχές, ακόμη κι αν απαιτούν και μια υποδειγματική προσωπική συμπεριφορά. Αλλά, εδώ, όπως τονίζει η Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν, «δεν έχουμε να κάνουμε με μια ηθική της ευθύνης, η οποία είναι συνδεδεμένη με το φαίνεσθαι της δημόσιας σφαίρας, την οποία θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «Μέριμνα για τον κόσμο».

Είναι ξεπερασμένη πλέον η δημόσια αρετή;
Εν τούτοις, η πολιτική δεν είναι ηθική, αλλά η πολιτική έχει μια ηθική. Γι? αυτό, σήμερα, εκείνο που προέχει, είναι να δείξουμε ότι εάν υφίσταται μια ηθική της πολιτικής, ετούτη δεν αφορά μόνο εκείνους που κατέχουν και «ασκούν» την εξουσία, αλλά όλα τα μέλη της πολιτικής κοινότητας, όλους τους πολίτες.
Όμως, η μέριμνα για τον εαυτό επικρατεί έναντι της μέριμνας για τον κόσμο και η ιδέα ενός «κοινού καλού» μόνο προφανής δεν μας φαίνεται. Γιατί, με την έλευση της νεοτερικότητας, η συνάντηση των επιδιώξεων της κοινότητας με εκείνες του ατόμου, έχει όντως καταστεί προβληματική, με ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στους δημόσιους και στους ιδιωτικούς σκοπούς να είναι ένα πραγματικό δεδομένο, που μας δίνει τη δυνατότητα να διακηρύξουμε ότι η δημόσια αρετή είναι πλέον ξεπερασμένη και άχρηστη;

Το ιδιωτικό συμφέρον εναντίον του κοινού αγαθού
Όμως, εκ των πραγμάτων, δεν είναι, γιατί σε τελευταία ανάλυση η ενάρετη δημοκρατική πολιτεία, προϋποθέτει μια συμμετοχή δημοκρατία, εντός της οποίας οι πολίτες διαμορφώνουν την κοινή τους ύπαρξη, προτιμώντας το κοινό αγαθό και το ιδιωτικό τους συμφέρον. Πράγμα το οποίο το αναιρεί η πρωτοκαθεδρία των συμφερόντων της ιδιωτικής σφαίρας, με εμφανή την πρωτοκαθεδρία των συμφερόντων της, κατάσταση που καθιστά εμφανώς προβληματική τη συνταύτιση των ιδιωτικών σκοπών με τους δημόσιους.
Ουσιαστικά, κανείς δεν μπορεί να αποδεχτεί τη σύγχυση ανάμεσα στο γενικό συμφέρον και τα ατομικά συμφέροντα.
Αλλά, οι παραβατικές συμφορές δεν αφορούν μόνο τον πλουτισμό προς ίδιον όφελος. Ο ποινικός κώδικας τιμωρεί επίσης τις πρακτικές διαφθοράς, που αποκαλούνται «παράλειψη καθήκοντος χρηστότητας».
Κι όμως, σχολιάζοντας από πλευράς μας αυτό το τούτο το λεπτό σημείο, θέλουμε να επισημάνουμε πόσες τέτοιες παραλείψεις είχαν συμβεί μέσα στο πλαίσιο των δικών μας διακυβερνήσεων από την εποχή της μεταπολίτευσης (το 1975) ως σήμερα. Με την Ελλάδα να υφίσταται μια τόσο μεγάλη και επικίνδυνη οικονομική κρίση, που μας οδηγεί σε ένα χάος σαν χώρα, κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η οποία, για λόγους μη πολιτικής αρετής στην Ελλάδα και για λόγους πολιτικών σκοπιμοτήτων σε Ευρώπη και Ατλαντικό, Δύση, οδηγείται σε «εκτελεστικό απόσπασμα».

Επικίνδυνη, η, εντελώς, διαφανής κοινωνία
Για όλη αυτή την πολιτική ελευθερία μιας συγκαλούμενης ανελευθερίας, το δοκίμιο της καθηγήτριας πανεπιστημίου Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν θέτει προς συζήτηση σημαντικά θέματα, που πρέπει να αντιμετωπιστούν θαρραλέα από τους σημερινούς νομοθέτες μας, από μια πραγματικά ανεπηρέαστη δικαιοσύνη, από πολιτικούς και από πολίτες.
Ένα από τα καίρια θέματα που αναλύει η καθηγήτρια Μυριάμ Ρεβώ ντ? Αλλόν είναι το θέμα της διαφάνειας. Ένα καίριο πρόβλημα, για το οποίο υποστηρίζει ότι: «Η ιδέα που υπαγορεύει την αντικατάσταση των μυστικών της κυριαρχίας (την arcane imperii) με μια ηθική επιταγή για αποκάλυψη και διαφάνεια? δεν πρέπει να γίνει κατανοητή ως η μόνη απλή και καθαρή απάντηση σε μια εξουσία προορισμένη για το ψεύδος και την απάτη. Η ιδέα μιας κοινωνίας εντελώς διαφανούς απέναντι στον εαυτό της είναι μάλλον επίφοβη?
Πρόκειται για εκείνη την καθαρή φαντασίωση που θα επιθυμούσε να υποτάξει το ανυπότακτο, να καταργήσει την απόσταση ανάμεσα στο είναι και το δέον είναι. Ακόμα, θα επιθυμούσε να ακυρώσει τις συγκρούσεις και τις διαιρέσεις του κοινωνικού και να δώσει την εικόνα μιας κοινωνίας σε απόλυτη συμφωνία με τον εαυτό της. Ομως, η οφθαλμαπάτη της διαφάνειας δεν έχει να κάνει με το φως που προέρχεται εκ μέρους του κοινού. Φως από το οποίο, άλλωστε, δεν απουσιάζουν οι σκιές, με συντήρηση της ψευδαίσθησης της απόλυτης κυριαρχίας επί το άλλου και της απόλυτης γνώσης του εαυτού.

Το τραγικό της ηθικότητας του πράττειν
Αλλά, το περιβάλλον που προσιδιάζει στην πολιτική, επιβάλλει την αρχή της αβεβαιότητας και της αρνείται τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τη διχοτομία ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Όπως καταλήγει ο λόγος της συγγραφέως στο προτελευταίο κεφάλαιο που έχει τίτλο «Η ηθική της πεποίθησης, ηθική της ευθύνης», μας επισημαίνει ότι:
«Η ηθικότητα του πράττειν έχει κάτι τραγικό, επειδή συνεπάγεται την υπαρξιακή υποχρέωση να επιλέξεις, να είσαι μεροληπτικός και μερικός, όπως υπογράμμιζε ο Χέγκελ, τονίζοντας πως η αθωότητα δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με την ανθρώπινη δράση («μόνο η πέτρα είναι αθώα»), αλλά μόνο μέσα στη δράση εδράζεται η ηθική ταύτιση».

Απόλυτη ανάγκη για συνεχή εκπαίδευση στη δημοκρατία
Βιβλίο προκλητικό, που προσπαθεί να δικαιώσει στην εποχή μας τον ηγεμόνα του Μακιαβέλλι και την ευθύνη του να είναι σκληρός – κακός, όταν επιβάλλεται. Αφού υπάρχουν περιπτώσεις όπου η καλοσύνη που τα επιτρέπει όλα, είναι το ίδιο καταστροφική με την κατασταλτική βία. Όμως, αυτή καθ? αυτή η αντίληψη, που επιβάλλεται σήμερα, δεν δικαιώνει την ουσιαστική, την πραγματική δημοκρατία, προς την οποία πρέπει να κατευθυνθεί η σύγχρονη πολιτική μας, για να στερεώσει την ελπίδα ενός κοινού κόσμου, για όλους, με ακούραστη εκπαίδευση στη δημοκρατία των πολιτών του κόσμου.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα