Καθαρή Δευτέρα με χαρταετούς
Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ των Χανιών είχε την τιμητική της χθες: με σουσαμωτή μοσχομύριστη λαγάνα, με χαλβά μακεδονικό κι ελιές, με φάβα, φρέσκο χταπόδι, καλαμάρια, σουπιές και οστρακοειδή, με μαρούλια, κρεμμύδια, τουρσιά, ταραμάδες…
Η ΚΡΙΣΗ κρίση, κι η παράδοση παράδοση! Σ’ αυτό το λαϊκό πανηγύρι της Καθαρής Δευτέρας βρίσκεις στην Αγορά όλα τα καλά του Θεού… Εκείνο το βραστό χταπόδι, ελαφρά σοταρισμένο στο τηγάνι και σβησμένο με σπιτίσιο κρητικό κρασί, αλλά και πασπαλισμένο με αλατοπίπερο ή ρίγανη, σου τρυπάει κιόλας τη μύτη. Από κοντά, οι λουμπίνοι, η φασολάδα, η ζεστή χορτόσουπα. Όλα αυτά συνθέτουν τη μέρα.
Μπήκαμε στη Μεγάλη Σαρακοστή (1).
Η ΚΑΘΑΡΗ Δευτέρα (2) γιορτάζεται -όταν το επιτρέπει ο καιρός- στο ύπαιθρο. Για πολλούς Χανιώτες οι “Άγιοι Απόστολοι” είναι ο ιδανικότερος τόπος για να διασκεδάσουν οικογενειακά ή με παρέες: με νηστίσιμα που συνήθως είναι πιο πλούσια από τις άλλες μέρες! Και με μπόλικη οινοποσία που, όπως σημειώνει ο λαογράφος Γ. Α. Μέγας, «κανείς κανών δεν απαγορεύει»! Και φυσικά με το πέταγμα του χαρταετού.
Η ΜΕΡΑ έχει ιδιαίτερη σημασία για τη Χριστιανοσύνη: αποτελεί την αρχή καθαρμού του σώματος από το κρέας (Απόκρεω – Απόκριες, Carne Vale) και την απαρχή ενάσκησης της αρετής της εγκράτειας. Η σάτιρα με τα “ξανάστροφα”, έστω υποτονική σήμερα λόγω κρίσης, συνεχίζεται και την Καθαρή Δευτέρα. Στη Σύμη και στη Λέρο έχουμε τις καμουζέλες που περνάνε απ΄τα σπίτια και σας εύχονται «Καλή νηστεία, από πάνω κι από κάτω!». Σε άλλες περιοχές, το χιούμορ της ημέρας αποτυπώνεται σε δημοτικό τραγούδι-“θρήνο” (Φθιώτιδα) για τη νηστεία. Παραλλαγές του βρίσκουμε και στην υπόλοιπη Ελλάδα:
«Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν’ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια…» *
ΕΙΝΑΙ κυρίως μέρα φυγής από τα ανθρώπινα κι ανύψωσης στα υπέργεια. Το διαπιστώνει κανείς στις ακολουθίες των 7 εβδομάδων που ακολουθούν μέχρι το Πάσχα, αλλά και στo πέταγμα του χαρταετού, που είναι μια συμβολική είσοδος στον πνευματικό κόσμο, το υπερκόσμιο, το υπερουράνιο.
ΜΙΚΡΟΙ κατασκευάζαμε το χαρταετό μόνοι μας: έξι γερά καλάμια ή ξύλα σφιχτοδεμένα στο κέντρο, έπειτα δεμένα περιφερειακά με γερό κερωμένο σπάγκο και σε ίσες αποστάσεις μεταξύ τους. Κολλούσαμε με αλευρόκολλα το χαρτί -μπλε κόλλα “καπλαντίσματος”- πάνω στους σπάγκους, ενώ στα καλάμια βάζαμε “ενισχύσεις χαρτιού”. Φτιάχναμε (σε αναλογία 1 προς 7) την ουρά στην οποία κρεμούσαμε αρμονικά λωρίδες από κομμάτια εφημερίδων ή παλιών τετραδίων. Δίναμε έμφαση στα ζύγια, γιατί εκεί βρισκόταν το μυστικό της ισορροπίας και της δύναμης του χαρταετού. Μάλιστα, θέλοντας με δόλο να νικήσουμε τους “εχθρούς”
-συμμαθητές ή γείτονες- προσθέταμε… ξυραφάκια ή γυαλιά, ώστε με μερικές επιδέξιες μανούβρες να κόψουμε το σχοινί του άλλου, όταν αυτός μας πλησίαζε επικίνδυνα!
…Ο ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ εκφράζει μια μικρογραφία της αιώνιας τάσης του ανθρώπου να ξεφύγει από την καθημερινότητά του, ή να απελευθερωθεί από αυτήν. Ζητάμε λύτρωση, έστω για λίγο, απ΄ τη μοίρα, τη μιζέρια, τα οικονομικά προβλήματά μας, την κρίση… Απεικονίζει αυτός την ανάταση και την προσπάθεια ενός αφ’ υψηλού βλέμματος της μηδαμινότητάς μας. Το πέταγμα ενός χαρταετού σημαίνει ταυτόχρονα επιστροφή στα παιδικά μας χρόνια (3). Χαρίζει στους μεγαλύτερους συναισθήματα ψυχικής ευφορίας. Προσφέρει στους νεότερους “μαθήματα”: γνώση “παραμέτρων” για τους αγώνες της ζωής∙ για συνεργασία, μέτρο, ευθύνη, μετριοφροσύνη.
ΣΤΕΛΝΑΜΕ και μηνύματα στον άνεμο, ή ακούγαμε -βάζοντας το αυτί μας στο σπάγκο- το «μίλημα του σύμπαντος, με το παράξενο τραγούδι του αγέρα…». Η φαντασία μας οργίαζε. “Ταξιδεύαμε” σε άλλες χώρες, σε άλλους κόσμους. Στέλναμε γραπτά μηνύματα! Μας έκανε εντύπωση που το τρύπιο χαρτί με το “γράμμα” ανέβαινε με τον αγέρα όλο και πιο γρήγορα, όλο και πιο ψηλά στον σπάγκο. Χανόταν στα ζύγια του χαρταετού, ή το ’παιρνε ο αγέρας. Σπέρναμε “μποτίλιες” στο πέλαγο του ουρανού!
ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕ πέταγμα ή σχήμα του χαρταετού δίνεται διαφορετική ερμηνεία, αφού αυτός συσχετίζεται με παραδόσεις ήθη και έθιμα ποικίλων τόπων (4). Η ιστορία του είναι πανάρχαιη. Ξεκινάει από τα βάθη της Ανατολής (Κίνα, Ινδίες, Αφγανιστάν κ.λπ.). Παιχνίδι και συνήθεια του χθες, ή έθιμο του σήμερα -πιθανόν και του πάντα- το πέταγμά του έχει τη δύναμη, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κάθε χρόνου και χώρας (εδώ την Καθαρά Δευτέρα) να ξεσηκώνει τον κόσμο: μικρούς, μεγάλους, πλούσιους, φτωχούς, άντρες, γυναίκες. Μας παρασέρνει σ΄ ένα διαφορετικό «χορευτικό, ουράνιο πανηγύρι χαράς», σε ένα πολύχρωμο γαϊτανάκι. Μας ξαλαφρώνει, έστω για μια μέρα, από τη σκληρή, την ανελέητη καθημερινότητα που ζούμε…
Καλή Σαρακοστή!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Η Σαρακοστή (Τεσσαρακοστή) καθιερώθηκε από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο (318 μ. Χ.). Οι Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας την όρισαν έτσι: «τεσσαράκοντα ημέρας νηστείας, προσευχής, ιερών ακροάσεων, λατρευτικών συνάξεων, ελεημοσύνης και εξομολογήσεως, ώστε να προετοιμασθούμε όλοι επιμελώς, με καθαρά συνείδησιν να εορτάσωμεν τας Αγίας ημέρας των Παθών και της Αναστάσεως του Κυρίου». Για το νόημα και το πώς της νηστείας των 40 ημερών μάς λέει ο Μ. Βασίλειος: «εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας». Άλλο, αν σήμερα οι περισσότεροι από μας, περιορίζουμε τη… Σαρακοστή σε μια μέρα: την Καθαρή Δευτέρα!
-(2) Ονομάστηκε Καθαρά Δευτέρα, για να μας υπενθυμίζει την έναρξη της νηστείας που ακολούθησε ο Χριστός, πριν αρχίσει το έργο Του. Ονομάζεται Μεγάλη (Νηστεία) για να διακριθεί από εκείνη των Χριστουγέννων που είναι μικρότερη και ελαφρότερη. Παλαιότερα που δεν υπήρχαν ημερολόγια, η Κερά Σαρακοστή (εικόνα) παρουσιαζόταν σαν μια γυναίκα με 7 πόδια: κάθε πόδι και εβδομάδα. Κάθε Σάββατο βράδυ της αφαιρούσαν ένα πόδι μέχρι να έρθει το Πάσχα.
-(3) Βαγγέλης Κακατσάκης, “Όταν γίνεις ποίημα”, σελ.72, έκδ. Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης – Πυξίδα της Πόλης, Χανιά, 2013:
«Ο δικός μου χαρταετός/ έσπασε το λεπτό σπάγκο,
Που τον είχα δέσει, /κι έμεινε ελεύθερος.
Έτσι έπαψε πια να μου ανήκει.
Τώρα/ τον αγαπώ περισσότερο!»
-(4) Η ιδιαίτερη σημειολογία του χαρταετού στο Αφγανιστάν, όπου το πέταγμά του περιλαμβάνει και “παραδοσιακούς αγώνες” μεταξύ γειτονιών και κοινωνικών τάξεων, υπάρχει στο υπέροχο μυθιστόρημα (και κινηματογραφική ταινία) του διάσημου Αφγανοαμερικανού συγγραφέα-γιατρού Καλέντ Χοσεϊνί, “Χαρταετοί πάνω από την πόλη” (εκδ. Ψυχογιός, α’ ανατύπωση, Φεβρ. 2008).
———————————————————–
“Μαγική” ονομασία του βοτάνου σύμφυτου (ή στεκούλι). [“Αυτί Γαϊδάρου” είναι η συνθηματική ονομασία του στην παρασκευή μαγικών σκευασμάτων!]
