ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
εκπαιδευτικός Δ.Ε.
Β’ MEΡΟΣ
Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας-(1948)
Μέσα στη δίνη του εμφυλίου πολέμου,
ο Εθνικός Στρατός και οι Αμερικάνοι βομβαρδίζουν τα χωριά της ελεύθερης Ελλάδας.
Στόχος ο άμαχος πληθυσμός. Ανάμεσα στα θύματα και πολλά παιδιά.
Στην αγωνία και τις εκκλήσεις των γονιών για τη σωτηρία των παιδιών τους, οι παγκόσμιοι οργανισμοί προστασίας του παιδιού σιωπούν.
Ένας δρόμος σωτηρίας υπάρχει, οι Λαϊκές Δη-μοκρατίες, που αποφασίζουν να φιλοξενήσουν τα παιδιά.
Διάρκεια: 27 min
Σκηνοθεσία: Μάνος Ζαχαρίας
Σενάριο: Γιώργος Σεβαστίκογλου
Οπερατέρ: Απόστολος Μουσούρης
2. Μιλώντας για τα παιδιά
της Ελλάδας…
Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, ξεσπά ο Εμφύλιος και επιστρέφει στην Ελλάδα όπου οργανώνει μαζί με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου και τον Απόστολο Μουσούρη το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού. Εκτός από επίκαιρα, ο Ζαχαρίας γυρίζει μαζί με τον Σεβαστίκογλου το 1948 και την πρώτη του ταινία -και μοναδική επί ελληνικού εδάφους- με τίτλο ´Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας´. Ταινία πολιτική, που υπογραμμίζει τον κοινωνικό προβληματισμό του δημιουργού της, γυρίστηκε στο Γράμμο-Βίτσι και στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας και αποτελεί ουσιαστικά μια απάντηση στην προπαγάνδα για το λεγόμενο ´παιδομάζωμα´ της αριστεράς. Ο Μάνος Ζαχαρίας το 2005 υπογράμμισε πως η ταινία, που γυρίστηκε στο Γράμμο και το Βίτσι, αποτελεί ´καθαρό ντοκιμαντέρ´ χωρίς ίχνος μυθοπλασίας. Δηλαδή, πρόκειται για μια δυναμική τεκμηρίωση της αλήθειας με τον άμεσο τρόπο που μόνον ο κινηματογράφος μπορεί να χρησιμοποιήσει.
Λίγα χρόνια αργότερα ο Μάνος Ζαχαρίας στην εκδήλωση που διοργάνωσε το Τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΝ για την 68η επέτειο από την ίδρυση της ΕΠΟΝ που έγινε στην Αθήνα την 01/03/2011 ξετύλιξε το κουβάρι των αναμνήσεών του και μίλησε πιο αναλυτικά για τη συμμετοχή του στο κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και το γύρισμα το 1948 της ταινίας ´Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας´ (που προβλήθηκε στο τέλος της βραδιάς): «Ήταν Μάρτης-Απρίλης του 1948 όταν συγκροτήθηκε η ομάδα του συνεργείου, εγώ έφτασα στο βουνό από το Παρίσι όπου σπούδαζα, ο επικεφαλής Γιώργος Σεβαστίκογλου έφυγε από την Αθήνα και μέσω Ιταλίας (όπου τον συνέλαβαν και τον κράτησαν για ένα διάστημα) και τελικά μέσω Πολωνίας έφτασε στο Γράμμο-Βίτσι. Ο τρίτος της ομάδας ήταν ο οπερατέρ Απόστολος Μουσούρης, που έφερε μια 35άρα μηχανή, εγώ είχα φέρει μαζί μου από το Παρίσι δύο 16άρες. Στα μέσα του 1948 ήρθε εντολή να κάνουμε μια ταινία για το λεγόμενο παιδομάζωμα, γιατί ήταν πολύ έντονη η κυβερνητική προπαγάνδα, με τις πρωτοβουλίες της Φρειδερίκης…
Η ταινία μας γυρίστηκε στο Γράμμο και το Βίτσι, φυσικά πρόκειται για δουλειά προπαγάνδας […]». Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε στην Πράγα, όπου πραγματοποιήθηκε το μοντάζ, παρόντος του μεγάλου Ολλανδού ντοκιμαντερίστα Γιόρις Ίβενς. Στη συνέχεια η κινηματογραφική ομάδα έφερε την ταινία στην περιοχή που ήλεγχε ο Δημοκρατικός Στρατός και διοργάνωσε μία προβολή της στις αρχές του 1949 σε ένα χωριό των Πρεσπών. Όπως είπε ο Μάνος Ζαχαρίας, οι γυναίκες που ήταν στις θέσεις των θεατών, μόλις είδαν τα παιδιά τους στο πανί της οθόνης, όρμησαν με φωνές και κλάματα για να τα βρουν και να τα αγκαλιάσουν, ψάχνοντας πίσω από την οθόνη… Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν κινηματογράφο…
Εκτοτε, τα ίχνη της ταινίας χάνονται μαζί και χιλιάδες άλλα μέτρα φιλμ που είχε τραβήξει το συνεργείο του Δ.Σ.Ε., υλικό ανεκτίμητης ιστορικής αξίας […]. Δεκαετίες αργότερα, θα ανακαλυφθεί εντελώς τυχαία μια κόπια της ταινίας ´Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας´ στη Γαλλία, από τον σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη. Μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ η ταινία εντοπίστηκε από έναν συλλέκτη αρχειακού υλικού, ο οποίος, όπως ισχυρίζεται, την αγόρασε από τη διαλυμένη Ταινιοθήκη της Τσεχοσλοβακίας. Ο ιδιώτης είχε στην κατοχή του και το αρνητικό της ταινίας… Ο Μάνος Ζαχαρίας ήρθε σε επαφή με τον ιδιώτη, και απέκτησε αντίγραφο της ταινίας […]10.
Για το ίδιο θέμα είχε μιλήσει βέβαια ο σκηνοθέτης έναν χρόνο πριν, στην παρέμβασή του στο συνέδριο της ΕΔΙΑ, στο Νεστόριο, 21 Αυγούστου 2010 και στην ερώτηση αν η ταινία ήταν ντοκουμέντο, ο σκηνοθέτης απαντά: «Ντοκουμέντο. Ντοκυμανταίρ, καθαρό ντοκουμέντο. Ό,τι έχει η ταινία μέσα, είναι αληθινό. Ξέρω ότι σε μερικές περιοχές, όπως ήταν ας πούμε στη Θράκη, οι γονείς αρνηθήκανε να δώσουν τα παιδιά τους.
Ο Δημοκρατικός Στρατός δεν τα πήρε με το ζόρι. Στην Ήπειρο, υπήρξανε και περιπτώσεις, που τα πήρε με το ζόρι. Αλλά στο Βίτσι και στο Γράμμο, που γυρίσαμε εμείς την ταινία, δεν υπήρχε κανένα τέτοιο φαινόμενο.
Κάναμε λοιπόν την ταινία και πήραμε ένα αντίγραφο, ένα θετικό. Δηλαδή το αρνητικό έμεινε στην Τσεχοσλαβακία, τυπώσαμε μία κόπια, και γυρίσαμε στην Ελλάδα(…)».
«Λοιπόν αυτό το υλικό, ήταν ένα κομμάτι, ήταν 27 λεπτά. Εμείς έχουμε γυρίσει ενάμιση χρόνο απεριόριστες χιλιάδες μέτρα υλικού, το οποίο έχει χαθεί. Πριν από πολλά χρόνια είδα μια ταινία για τον Τέλμαν, Γερμανική, και είδα μέσα τρία δικά μας πλάνα. Τρία κομμάτια ατόφια δικά μας. Αρα πρέπει κάπου να βρίσκεται. Στον Περισσό; Στη Μόσχα; Πιθανώς -και πολύ πιθανώς- βρίσκεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ακόμα δεν ανακαλύφθηκε το υλικό, αν και γίνανε πολλές προσπάθειες να το μαζέψουμε, πολλές προσπάθειες να το βρούμε, δεν καταφέραμε τίποτε. Στην πορεία της ζωής είχανε συμβεί βίαια γεγονότα, εμείς είχαμε φύγει πια απ’ το ΚΚΕ και ο Σεβαστίκογλου ο Γιώργος κι εγώ και ο Μουσούρης και δεν μας δίνανε σημασία καν. Γράφαμε γράμματα στην Κεντρική Επιτροπή και δεν μας απαντούσαν καθόλου.
Αυτή είναι η περιπέτεια του υλικού, το οποίο ελπίζω κάποτε να βρεθεί. Γιατί θα είναι μια πολύτιμη πηγή στην Ιστορία και στη μελέτη της Ιστορίας του Εμφυλίου11».
Ας σημειωθεί πως μερικά μόνο πλάνα του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ (διάρκειας 31:15) έχουν χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή της ταινίας Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-194913 και αργότερα τυπώθηκαν σε ξεχωριστό DVD παραγωγής 902 με τίτλο: Πλάνα του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ (1946-1949)14.
3. Ηθοποιός και σκηνοθέτης στον θεατρικό θίασο πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη
6 του Νοέμβρη 1949. Σε κάποιο λιμάνι της Γεωργίας αποβιβάστηκαν, από ειδικά διαμορφωμένο εμπορικό πλοίο, εκατοντάδες πολιτικών προσφύγων. Ανάμεσά τους οι: Γιώργος Σεβαστίκογλου, Μάνος Ζαχαρίας, Αντώνης Γιαννίδης και πολλοί ακόμα. Τελικός προορισμός η Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Το Ουζμπεκιστάν είχε δική του Ακαδημία Επιστημών, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κινηματογραφική εταιρεία, βιβλιοθήκες, ινστιτούτα. Η Τασκένδη, με 1,5 εκατομμύριο κατοίκους, ήταν το κέντρο των πολιτιστικών εξελίξεων της Κεντρικής Ασίας. Στην πρωτεύουσα δεν απουσίαζε και το θέατρο. Ουζμπέκικοι θίασοι και περιοδεύοντα σχήματα έδιναν παραστάσεις στα έξι μεγάλα κρατικά θέατρα της πόλης, που λειτουργούσαν με εναλλασσόμενο ρεπερτόριο.
Σε τέτοιο κλίμα, το Μάρτη του 1951, μία ομάδα Ελλήνων πολιτικών προσφύγων ξεκινά τη συγκρότηση θιάσου και το ανέβασμα θεατρικών έργων. Βασικός εμπνευστής και μόνιμος σκηνοθέτης: Γιώργος Σεβαστίκογλου, διευθυντής: Αντώνης Γιαννίδης, οργανωτικός υπεύθυνος: Δημήτρης Σπάθης.
Οι περισσότεροι απ’ όσους συμμετείχαν στο θίασο δούλευαν στην παραγωγή γι’ αυτό και οι πρόβες γίνονταν τα βράδια, μετά το εργοστάσιο ή τις Κυριακές και στη διάρκεια των αργιών τους.
Πλήρης ανομοιογένεια, ως προς τις θεατρικές καταβολές και τη θεατρική παιδεία των μελών του, σφραγίζει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του θιάσου. Μέλη, με σημαντική θεωρητική κατάρτιση ή επαγγελματίες καλλιτέχνες, με λαμπρή έως τότε σταδιοδρομία στα ελληνικά θεατρικά πράγματα (Γιώργος Σεβαστίκογλου, Αντώνης Γιαννίδης, Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Μάνος Ζαχαρίας, Δημήτρης Σπάθης) κι άλλοι (Κατερίνα Ζορμπαλά, Ελλη Ματσάκα, Σωτήρης Μπελεβέντης, Κώστας Γκολφίνος, Τάκης Δημάκης, Θύμιος Δουρμούσογλου, Μίρκα Μαγειρία), που είχαν θητεύσει για πολύ μικρό διάστημα στο θίασο του ΔΣΕ, στο βουνό, ή δεν είχαν υπάρξει ποτέ ούτε θεατές μιας θεατρικής παράστασης. Κοινός παρονομαστής: Ο κλήρος της εξορίας, τα κοινά ιδανικά, οι αδικαίωτοι αγώνες, η ανάγκη της έκφρασης και της ελπίδας.
Οι παραστάσεις δίνονταν στη Λέσχη, που βρισκόταν στη 13η Πολιτεία και αποτελούσε και τόπο συνεστιάσεων των πολιτικών προσφύγων. Τμήμα της Λέσχης, που παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες, διαμορφώθηκε από τα ίδια τα μέλη του θιάσου σε θεατρική αίθουσα. Οι παραστάσεις δίνονταν κάθε Σάββατο και Κυριακή (κατά μέσον όρο, 1-2 έργα το χρόνο). Λόγω αδυναμίας επικοινωνίας με την Ελλάδα, το δραματολόγιό τους περιοριζόταν αναγκαστικά στα έργα που μπορούσαν να γράψουν οι ίδιοι ή σε όσα μετέφραζαν από τα ρωσικά. Τα σκηνικά – που τις περισσότερες φορές ήταν τα απολύτως απαραίτητα για τις ανάγκες του έργου – τα σχεδίαζαν και τα κατασκεύαζαν μόνοι τους, από υλικά που έβρισκαν σε οικοδομές ή, σπανιότερα, τα δανείζονταν από το Θεατρικό Ινστιτούτο της πόλης. Από το Ινστιτούτο κάλυπταν, συχνά, και τις ανάγκες τους στα κοστούμια – όταν δεν τα έραβαν μόνοι τους.
Τις παραστάσεις τους παρακολουθούσαν Ελληνες από διάφορες Πολιτείες, Ρώσοι καθηγητές από το Ινστιτούτο και, όταν ο θίασος άρχισε να αποτελεί οργανικό κομμάτι της πολιτιστικής ζωής της πόλης, αρκετοί από το θεατρόφιλο, πολυφυλετικό, κοινό της Τασκένδης.
9 του Μάρτη 1951. Στην εφημερίδα των πολιτικών προσφύγων ´Προς τη Νίκη´ δημοσιεύεται άρθρο που αναγγέλλει την έναρξη των παραστάσεων του ´Κεντρικού Συγκροτήματος του Θιάσου Πολιτικών Προσφύγων´, στο θέατρο της 13ης Πολιτείας.
Η εναρκτήρια παράσταση δόθηκε στις 10 του Μάρτη 1951, με τα έργα των Αλ. Πάρνη ´Το προχωρημένο φυλάκιο´ και Γ. Σεβαστίκογλου ´Να λευτερώσουμε τους αλυσωμένους´.
Δύο ακόμα ελληνικά έργα με θεματολογία από την περίοδο του Εμφυλίου τροφοδότησαν το δραματολόγιο του θιάσου τον επόμενο χρόνο. Πρόκειται για το ´Προγεφύρωμα´ του Αλ. Πάρνη και ´Η Μαρουσώ η Βαγγέλαινα δίνει όρκο´ του Γ. Σεβαστίκογλου. Ο θίασος βρισκόταν, ακόμα, στα πρώτα του βήματα και η απήχησή του δεν ξεπερνούσε τους κόλπους της ελληνικής προσφυγικής κοινότητας.
Η πρώτη καλλιτεχνικά συγκροτημένη παράσταση (1952), με την οποία ο θίασος εγκαινίασε μία νέα φάση, απευθυνόμενος όχι μόνο στους πολιτικούς πρόσφυγες αλλά και στους Σοβιετικούς της περιοχής, ήταν ´Τα παντρολογήματα´ του Ν. Γκόγκολ. Η μετάφραση από τα ρωσικά έγινε από τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, σε συνεργασία με τους Δημήτρη Σπάθη και Μάνο Ζαχαρία και η παράσταση δόθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από το θάνατο του Ν. Γκόγκολ. Οι Σοβιετικοί εκφράστηκαν ιδιαίτερα θετικά για τη σκηνοθεσία του Γ. Σεβαστίκογλου, καθώς και για τις εξαιρετικές ερμηνείες των Αντώνη Γιαννίδη και Μάνου Ζαχαρία.
Μεσολάβησε ένα είδος επιθεωρησιακής παράστασης, βασισμένης σε κείμενα του Κ. Γκολφίνου, που σατίριζαν θέματα της καθημερινής ζωής στην Τασκένδη, μέχρι την παράσταση του έργου του Αλεξάντερ Καρνετσούκ ´Μακάρ Ντουμπράβα´, που αποτέλεσε μία ακόμα επιτυχία του θιάσου. Το έργο, κλασικό δείγμα σοσιαλιστικού ρεαλισμού και ιδιαίτερα απαιτητικό για τη σκηνική πράξη, αναφερόταν σε θέματα της εργατικής τάξης και πρόβαλλε ιδιαίτερα την έννοια της αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων. Υπήρξε η μεγάλη επιτυχία του Αντώνη Γιαννίδη, ο οποίος υποδύθηκε τον ομώνυμο ρόλο του στρατηγού. Η παράσταση, την οποία παρακολούθησε μεγάλος αριθμός Ελλήνων και Σοβιετικών θεατών, απέσπασε εγκώμια.
Το καλοκαίρι του 1954, δόθηκε μία μόνο παράσταση του αντιπολεμικού έργου του Ροζέ Βαγιάν ´Ο συνταγματάρχης Φόστερ ομολογεί´, το μόνο έργο που δε σκηνοθέτησε ο Γιώργος Σεβαστίκογλου αλλά ο Μάνος Ζαχαρίας, στο πλαίσιο της διπλωματικής του εργασίας στο Θεατρικό Ινστιτούτο.
Η παράσταση, που σφράγισε και το τέλος της δραστηριότητας του θιάσου, δόθηκε τον Απρίλη του 1956, ύστερα από την απόφαση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης για το γιορτασμό των 2.400 χρόνων από τη γέννηση του Αριστοφάνη. Με την τελευταία του αυτή παράσταση, ο θίασος των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων έφερε σ’ επαφή το κοινό της Τασκένδης με το αρχαίο ελληνικό θέατρο. Παρουσίασε την ´Ειρήνη´ του Αριστοφάνη, σε μετάφραση του Θεοδόση Πιερίδη.
Στον θίασο, που ήταν πια αρκετά γνωστός, παραχωρήθηκε ένα από τα δύο μεγαλύτερα θέατρα της πόλης, το ´Γκόρκι´, το οποίο κάλυψε, μάλιστα, όλα τα έξοδα της παράστασης και διέθεσε στον ελληνικό θίασο γνωστό Ρώσο σκηνογράφο για τα σκηνικά.
Οι σοβιετικές αρχές κινητοποιήθηκαν για την προβολή της παράστασης και πλήθος θεατών συνέρρεε να την παρακολουθήσει, ανάμεσά τους και μεγάλο μέρος του θεατρικού κόσμου της Τασκένδης και της Μόσχας. Με την παράσταση αυτή, που θεωρήθηκε σπουδαίο καλλιτεχνικό γεγονός, ο Γιώργος Σεβαστίκογλου υπέγραψε μία μεγάλη επιτυχία, που επανέλαβε το 1977, με το ίδιο έργο, στο Παρίσι.
Η παράσταση ήταν ένας πανηγυρικός αλλά ταυτόχρονα πικρός επίλογος της θεατρικής δραστηριότητας των πολιτικών προσφύγων της Τασκένδης, αφού οι εσωκομματικές εξελίξεις που ακολούθησαν οδήγησαν, μοιραία, και στη διάλυση του θιάσου15.
4. Στην Μέκκα του σοβιετικού σινεμά – Φιλμογραφία
Στην Τασκένδη ο Μάνος Ζαχαρίας σπουδάζει στο Θεατρικό – Καλλιτεχνικό Ινστιτούτο ´Οστρόφσκι´, που αποτελούσε το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό Ινστιτούτο της Κεντρικής Ασίας. Το όνειρό του όμως παραμένει, ο κινηματογράφος. Παίρνει μέρος σε έναν πανσοβιετικό διαγωνισμό για σπουδές κινηματογράφου, προκρίνεται -ως ο μοναδικός μη σοβιετικός πολίτης- και καταλήγει στη Μόσχα και τη Μέκκα του σοβιετικού σινεμά, τη ´Μοσφίλμ´.
Καθηγητές του ήταν ορισμένοι από τους κορυφαίους του σοβιετικού κινηματογράφου, όπως ο Μιχαήλ Ρομ, ο Αλεξάντερ Ντοβζένκο και ο Σεργκέι Γιουτκέβιτς.
Μετά την ολοκλήρωση της σχολής, μένει στα στούντιο της ´Μοσφίλμ´, γυρίζει 10 ταινίες, ενώ από το 1971 έως το 1979 -όταν επιστρέφει στην Ελλάδα- αναλαμβάνει την καλλιτεχνική διεύθυνση του Tρίτου στούντιο.
Η αναδημιουργία της πατρίδας στη μεγάλη οθόνη, η μνήμη, η νοσταλγία, αλλά και η αγωνία για τις ιστορικές εξελίξεις, χαρακτηρίζουν τα πρώτα του κινηματογραφικά βήματα, που ξεκινούν το 1959, με τη μικρού μήκους ταινία ´Πρωινό δρομολόγιο´, που βασίζεται στο διήγημα του Μενέλαου Λουντέμη.
Ενα χρόνο αργότερα ο Ζαχαρίας μεταμορφώνει το λιμανάκι της Κριμαίας σε ελληνικό νησί και δίνει στη Μαύρη θάλασσα φως Αιγαίου, με τους ´Σφουγγαράδες´, μια ελεύθερη διασκευή από το διήγημα του Ν. Κάσδαγλη ´Ο μηχανικός´. Αξιοσημείωτο είναι ότι για τις ανάγκες της ταινίες ο σκηνοθέτης ανακατασκεύασε ένα πιστό αντίγραφο της Καλύμνου (το γνωστό νησί των σφουγγαράδων) στην Κριμαία. Η ταινία κόβει 18 εκατομμύρια εισιτήρια στην πρώτη της προβολή, μόνο στις μεγάλες πόλεις. Στην συνέντευξη που παραχώρησε ο Μάνος Ζαχαρίας στο περιοδικό Μοτέρ αναφέρθηκε στους ´Σφουγγαράδες´λέγοντας: «Ξέρετε», είπε, «το πιο μεγάλο κομπλιμέντο που έχω ακούσει για την τέχνη μου, είναι όταν πήγα στην Κάλυμνο να δείξω την ταινία μου ´Σφουγγαράδες´ που άρεσαν πολύ. Και εκεί που μια κυρία μου έλεγε. Κρίμα που αυτοκτονεί στο τέλος τόσο καλό παιδί, έρχεται μια άλλη κυρία με μπαστουνάκι και μου λέει ´Πείτε μου σας παρακαλώ, πότε γυρίσατε την ταινία και δεν σας πήραμε χαμπάρι´.
Πρωινό Δρομολόγιο (1959)
Πλοκή: Ο οδηγός ενός λεωφορείου πριν ξεκινήσει το πρωινό δρομολόγιο, θα καθίσει στο γνωστό καφενεδάκι να πιει τον καφέ του. Εκεί θα μάθει μαζί με τον φίλο του τον καφετζή ότι την προηγούμενη μέρα εκτελέστηκε ο αδερφός του εισπράκτορα.
Σκηνοθεσία: Mάνος Zαχαρίας.
Σενάριο: Mάνος Zαχαρίας.
Συγγραφέας: Μενέλαος Λουντέμης.
Φωτογραφία: German Lavrov.
Mοντάζ: Esfir Tobak.
Κινηματογραφιστής: Pyotr Satunovsky.
Καλλιτεχνικός διευθυντής: Pavel Veremenko.
Διευθυντής ήχου: Roland Kratskovsky
Hθοποιοί: Andrei Pelevin, Rouslan Akhmetov,
Aσπρόμαυρο 15´. EΣΣΔ, 1959
´Οι σφουγγαράδες´ (1960)
Πλοκή: Σ’ ένα νησί του Αιγαίου, δυο νέα παιδιά, ο Νικολός και η Λενιώ αγαπιούνται. Όταν όμως ο Νικολός, ορφανός κι απένταρος, πάει να ζητήσει απ’ τον πατέρα της την αγαπημένη του, ο κυρ-Ανέστης τον διώχνει κακήν-κακώς. Μετά όμως από την επιμονή τnς Λενιώς δέχεται, με τον όρο να πάει πρώτα ο Νικολός δυο-τρεις φορές στο σφουγγάρι να βγάλει μερικά λεφτά να στήσουνε το σπιτικό τους. Ετσι αναγκάζεται να μπαρκάρει χωρίς να το θέλει, για την Aραπιά με τα σφουγγαράδικα του νησιού. Mαζί του κι ο Πετρής, από σπίτι που ´κρατιέται´ και που αγαπάει κι αυτός την Λενιώ…
Σκηνοθεσία: Μάνος Ζαχαρίας
Σενάριο: Γιώργοs Σεβαστίκογλου, ελεύθερη διασκευή από το διήγημα του Νίκου Κάσδαγλη ´Ο μnχανικός´
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Gavriil Egiazarov.
Μοντάζ: E. Karpova
Ηχος: V. Lesiov
Μουσική: Edgar Oganesyan
Σκηνικά: Abram Freydin
Κοστούμια: M. Abar-Baranovskaya
Ηθοποιοί: Nelly Kornienko (Λενιώ), Yury Vasilyev (Νικολός), Otar Koberidze (Πετρής), Georgy Chernovolenko (κυρ-Ανέστης), Mikhail Gluzsky (καπετάν Αλοίμονος), Pavel Pavlenko (Μπάμπουρης), Σωτήρης Μπελεβέντης (Μενέλας), Vladimir Ferapondov (Τζερεμές), Arkadi Kislyakov (κυρ Γιάγκος)
Παραγωγός: Lazar Milkis
Παραγωγή: Mosfilm
Χώρα Παραγωγής: ΕΣΣΔ
Τύπος: 35mm Ασπρόμαυρο
Διάρκεια: 81´
Ετος Παραγωγής: 1960
Συνεχίζεται
Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 12 του Οκτώβρη 1913. Το 1924 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά και παράλληλα εργάστηκε ως μεταφραστής σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες. Υπηρέτησε στο αλβανικό μέτωπο ως έφεδρος αξιωματικός και πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Συμμετείχε στον ιδρυτικό πυρήνα του ´Θεάτρου Τέχνης´, για το οποίο μετέφρασε πληθώρα θεατρικών έργων. Το 1942 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο ´Κωνσταντίνου και Ελένης´, το οποίο ανέβασε ο Κουν το 1943. Το 1944 πρωτοεμφανίστηκε ως σκηνοθέτης στο ´Θέατρο του Λαού´ και το 1945 ανέλαβε μόνιμος σκηνοθέτης του Τμήματος Νέων των ´Ενωμένων Καλλιτεχνών´. Τον επόμενο χρόνο συνεργάστηκε με τον ´Ρίζο της Δευτέρας´, γράφοντας θεατρική κριτική, με το ψευδώνυμο Γ. Σάβας. Στη διάρκεια του Εμφυλίου ήταν, μαζί με τον Μάνο Ζαχαρία, υπεύθυνος του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ.8.
9. Η ίδια η Φρειδερίκη περιγράφει το σκοπό του εγχειρήματος ως εξής: «Στην αρχή το κύριο σχέδιο ήταν να σώσουμε τα παιδιά μας των βορείων επαρχιών από την απαγωγή πέρα από τα σύνορα και τη διαπαιδαγώγησή τους σε εχθρούς της πατρίδας». Αναφέρει επίσης ότι σ’ αυτές τις παιδουπόλεις συγκεντρώθηκαν 25.000 παιδιά. (Βλέπε: Βασίλισσα Φρειδερίκη: ´Μέτρον κατανοήσεως´ σελ. 176 – 177). Η Φρειδερίκη, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, επιχειρεί να δικαιολογήσει τη δημιουργία των ´παιδουπόλεων´ επικαλούμενη γεγονότα, που, έστω ως θέμα, δεν υπήρχαν το 1947. Συγκεκριμένα, κάνοντας λόγο για ´απαγωγή παιδιών πέρα από τα σύνορα´ αναφέρεται σ’ αυτό που η ντόπια αντίδραση ονόμασε ´παιδομάζωμα´. Ομως, το 1947 τέτοιο θέμα δεν υπήρχε. Οσο για τα υπόλοιπα που αναφέρει -περί διαπαιδαγώγησης των παιδιών και διαμόρφωσής τους σε εχθρούς της πατρίδας- είναι άκρως χρήσιμα για να καταλάβει κανείς και τους σκοπούς των ´παιδουπόλεων´ και τη διαπαιδαγώγηση που παρείχαν. Για αντικομμουνιστικά αναμορφωτήρια – φυλακές επρόκειτο και για τίποτε άλλο.
10. Μνήμες και εικόνες από το ´καμίνι´ της δεκαετίας του ’40, εφημερίδα Η Αυγή, 06/03/2011.
11. Τμήμα της παρέμβασης του σκηνοθέτη Μάνου Ζαχαρία, στο συνέδριο της ΕΔΙΑ, στο Νεστόριο, 21 Αυγούστου 2010.
12. Φωτοκινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στράτου Ελλάδας. Επικεφαλής: Γιώργος Σεβαστίκογλου σκηνοθέτης-σεναριογράφος, Μάνος Ζαχαρίας: σκηνοθέτης, Απόστολος Μουσούρης: διευθυντής φωτογραφίας. Οι συνηθισμένες πρακτικές για να δημιουργηθούν φωτογραφίες αν δεν υπήρχαν λήψεις (αρνητικά) από φωτογραφικές μηχανές ήταν: είτε με αντιγραφή από τα καρέ του κινηματογραφικού φιλμ είτε με κόψιμο ενός καρέ του κινηματογραφικού φιλμ. Υπάρχουν επίσης και κινηματογραφημένες σκηνές από τη μονάδα υγειονομικού του ΔΣΕ.
13. Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας 1946-1949: http://youtu.be/I4K7OknvsB0.
14. Πλάνα του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ (1946-1949):http://youtu.be/aLYIkhV9DaA. Όπως σημειώνουν και οι παραγωγοί το DVD περιέχει κινηματογραφικά αποσπάσματα από τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που τράβηξε το κινηματογραφικό του συνεργείο και υπάρχουν στο ντοκυμαντέρ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1946-1949 σε παραγωγή του 902. Μελετώντας το ντοκυμαντέρ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ οι παραγωγοί του δημιούργησαν μία διαφορετικού είδους αρχειοθέτηση του αντίστοιχου πρωτότυπου υλικού. Στην αρχειοθέτηση αυτή δημιούργησαν θεματικές όπως: πυροβολικό, βολές πολυβόλων, διαβιβάσεις, ξένοι αντιπρόσωποι, απονομές βαθμών, διαφώτιση, μετακινήσεις μονάδων, χαρακώματα – καταφύγια, διάσχιση φαραγγίου, ερείπια, υγειονομικό, διαβίωση μαχητών κ.ά. με την πρόθεση να έχουν οι θεατές δυνατότητα για μια πιο αναλυτική μελέτη της δράσης του ΔΣΕ.
15. Βλ. Κωνσταντίνα Ζηροπούλου, Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου και ο θίασος πολιτικών προσφύγων Τασκένδης, εφημερίδα Ριζοσπάστης, Ένθετη έκδοση: ´7 μέρες μαζί´, Κυριακή 12 Οχτώβρη 2003, σελ. 4.
