ΦΩΤΟΑΝΔΡΟΜΕΣ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ ΧΑΝΙΑ

Toυ: ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΟΥΣΑΚΑ

391. ΜΑΛΜΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Η ´Μάλμειος βιβλιοθήκη´ ήταν για πολλά χρόνια μια ζωντανή πνευματική εστία των Χανίων, μια ιδιωτική συλλογή βιβλίων και άλλων ιστορικών αντικειμένων, δημοφιλής και προσιτή στον καθένα. Την ίδρυσε ο ιταλικής και μαλτέζικης καταγωγής Χανιώτης Αντώνιος – Κυριάκος (Ντομένικο) Μάλμο(ς) ένας ´γραφικός τύπος τζέντλεμαν´ όπως τον χαρακτηρίζει ο Γ. Φθενάκης στο βιβλίο του ´Σινέ Σαντάν´. Ο Μάλμος, ήταν μανιώδης συλλέκτης παντός εντύπου, κυρίως αυτών που αφορούσαν την Κρήτη και αν και δεν είχε φοιτήσει σε σχολείο, ήταν εξαιρετικά καλλιεργημένος και εραστής της Tέχνης, αποκτώντας γνώσεις επί παντός επιστητού. Γεννήθηκε στα Χανιά το 1901 από πατέρα Ιταλό (που είχε εγκατασταθεί εδώ στα τέλη του 19ου αιώνα και διέθετε και κάποιους τίτλους ευγενείας) και μητέρα μαλτέζικης καταγωγής. Oταν ήταν 11 χρονών ορφάνεψε από τον πατέρα του, ο οποίος του άφησε ένα κουρείο, από τα έσοδα του οποίου προσπαθούσε να τα βγάλει πέρα, επωμιζόμενος τα βάρη και της υπόλοιπης οικογένειας. Φρόντιζε όμως να προμηθεύεται βιβλία, όσο πιο πολλά μπορούσε, στερούμενος σχεδόν τα πάντα. Τα βιβλία αυτά (που με τον καιρό έγιναν πολλά, μέσα στα οποία περιλαμβάνονταν κάποια μοναδικά και σπάνια), έπειτα από μια σειρά μετακομίσεων τα εγκατέστησε σε παλιό τουρκικό μέγαρο στην οδό Χατζημιχάλη Νταλιάνη. Το κτήριο αυτό, με 14 δωμάτια, κτισμένο όπως φαίνεται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα πάνω στα υπολείμματα εντυπωσιακού βενετσιάνικου μεγάρου (το δυτικό τμήμα του κτηρίου), στέγασε από το τέλος της κατοχής τη βιβλιοθήκη και τις συλλογές του, αν κι ο ίδιος έμεινε για κάποια χρόνια στο μετόχι του Σακίρ Μπέη, στις Μουρνιές, μαζί με τη μητέρα του. Στην πραγματικότητα το μόνο του έσοδο ήταν τα λίγα χρήματα που εισέπραττε από την ενοικίαση κάποιων δωματίων του απέραντου κτηρίου σε εργένηδες. Ο Αντώνιος Μάλμος ήταν καθολικός το θρήσκευμα, πατέρας (επίσημα) ενός γιου, με ευγενικούς και κομψευόμενους τρόπους και φυσιογνωμία. Διετέλεσε για ένα διάστημα (επί κατοχής) πρόξενος της Ιταλίας, πράγμα που τον ταλαιπώρησε αργότερα, αφού κατηγορήθηκε (χωρίς αποδείξεις) για συνεργασία με τους κατακτητές και τελικά αθωώθηκε. Η ´Μάλμειος βιβλιοθήκη´ ήταν για μια περίπου δεκαετία η μοναδικά ανοιχτή στο κοινό βιβλιοθήκη των Χανίων, αφού αυτή του ´Χρυσόστομου´ είχε καταστραφεί, ενώ η Δημοτική βιβλιοθήκη ιδρύθηκε μόλις το 1953. Η ακμή της κράτησε όμως για αρκετά ακόμα χρόνια, μέχρι το 1971 που απεβίωσε ο ιδρυτής της. Από ’κει πέρασαν πλήθος επώνυμων κι ανώνυμων βιβλιόφιλων κι ερευνητών, καλλιτέχνες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μιχ. Κακογιάννης, ο Νίκος Κούνδουρος, η Μαρία Φαραντούρη, πολιτικοί όπως ο Γ. Ζίγδης, ο Κ. Μητσοτάκης κ.λπ.. Γενικά, παρά την ιδιόρρυθμη συμπεριφορά του, ο Αντώνιος Μάλμος ήταν αγαπητός σε μεγάλη μερίδα Χανιωτών. Στη συλλογή του συμπεριλαμβάνονταν ένα παλαιότατο χειρόγραφο κοράνι, γραμμένο με μελάνι σουπιάς (που μερικοί νόμιζαν πως ήταν αίμα, λόγω του χρώματός του), ´ντουράδες´ του Μωάμεθ του Πορθητή, σπάνια βιβλία περιηγητών του 19ου αιώνα, πίνακες και αρκετές παλιές φωτογραφίες. Δυστυχώς, με την είδηση του θανάτου του, κάποιοι που γνώριζαν την αξία τους φρόντισαν να διαρπάξουν ό,τι μπορούσαν (κάτι που ίσως συνεχίστηκε όταν αργότερα η βιβλιοθήκη δόθηκε στον Δήμο Χανίων αλλά δε συντάχθηκε πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής)… Ετσι, ελάχιστα από τα σημαντικά βιβλία (μαζί με πολλά άλλα χωρίς ιδιαίτερη αξία) κατέληξαν κατόπιν συμφωνίας στη Δημοτική βιβλιοθήκη Χανίων.
Εύκολα μπορεί να τα αναγνωρίσει κανείς σήμερα, από τη σφραγίδα με τη νεκροκεφαλή που τους έβαζε ο Μάλμος. Αντικείμενα από τη συλλογή του υπάρχουν σε χέρια ιδιωτών, το μέγαρο όμως που στέγαζε τη βιβλιοθήκη (και που φαίνεται πως είχε ακόμα κάποια έντυπα και φωτογραφίες) έγινε παρανάλωμα του πυρός πριν λίγα χρόνια, αφήνοντας μόνο τους πέτρινους τοίχους του κελύφους απείραχτους…
Οι πρώτες φωτογραφίες του σημερινού άρθρου, έχουν τραβηχτεί προς το τέλος της γερμανικής κατοχής, μάλλον από κάποιο ξένο στρατιωτικό και βρέθηκαν μαζί με άλλες της ίδιας περιόδου. Πολλές φωτογραφίες μαζί με εκτενές κι ενημερωτικό κείμενο, έχουν δημοσιευτεί στο ´Σινέ Σαντάν´ του αείμνηστου Γ. Φθενάκη.
Οι πρώτες τρεις, δείχνουν το εσωτερικό της βιβλιοθήκης με τα κατάφορτα ράφια και το μεγάλο τραπέζι που χρησίμευε ως αναγνωστήριο. Ο Αντ. Μάλμος διακρίνεται στην πρώτη και την τρίτη φωτογραφία αφοσιωμένος στην ανάγνωση. Στη πρώτη φαίνεται αρκετά νέος. Η κυρίως αίθουσα της βιβλιοθήκης βρισκόταν πάνω από την αψίδα (διαβατικό) της σημερινής οδού Αντ. Μάλμου που είναι κάθετη στη Χατζημιχάλη Νταλιάνη.
Η τέταρτη δείχνει την τραπεζαρία του σπιτιού. Στο μεγάλο κάδρο, η φωτογραφία μάλλον δείχνει την Πιπίνα Λία – Μάλμο, μητέρα του Αντώνη.
Η πέμπτη δείχνει το καθιστικό, με την ιταλική σημαία που έχει το βασιλικό θυρεό, στον τοίχο. Ο θυρεός καταργήθηκε μετά το τέλος του πολέμου.
Η έκτη την αίθουσα με το μπιλιάρδο και τους χάρτες.
Η έβδομη, το τζάκι, με δύο βενετσιάνικους στριφτούς κιονίσκους σε δεύτερη χρήση.
Η όγδοη τέλος, δείχνει την εξωτερική όψη του σπιτιού στη Χατζημιχάλη Νταλιάνη, με την πανύψηλη αψίδα. Χαρακτηριστικό κτίσμα του 19ου αιώνα, πάνω σε βενετσιάνικα υπολείμματα. Το αναγνωστήριο βρισκόταν πάνω από την καμάρα. Σήμερα το εσωτερικό του κτηρίου είναι καμμένο (φωτογραφία του 1969-70)
Σημείωση 1: Στο προηγούμενο άρθρο, στην πρώτη φωτογραφία, είδαμε το παλιότερο σπίτι της οικογένειας Βενιζέλου στη Χαλέπα. Στο σπίτι αυτό ζούσε τη δεκαετία του 1920 και μέχρι την κατεδάφισή του, ο Κ. Καλεμικέρης, ο ιδρυτής και για χρόνια Διευθυντής της Εμπορικής Σχολής Χανίων.
Σημείωση 2: Το βιβλίο μου για τα μουσουλμανικά μνημεία του νομού Χανίων ´Τζαμιά, τεκέδες και μαυσωλεία – τουρμπέδες´ έχει ήδη κυκλοφορήσει και διατίθεται από μένα και τα βιβλιοπωλεία της πόλης μας. Είναι 128 σελίδων και περιέχει πάνω από 100 φωτογραφίες, κάποιες από τις οποίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά.
Πολλές πληροφορίες επίσης δημοσιεύονται για πρώτη φορά, παρά τις όποιες αβλεψίες, που ελπίζω να τακτοποιηθούν σε επόμενη έκδοση (επισημαίνονται σε χωριστή σελίδα). Για τη μελλοντική παρουσίασή του θα υπάρξει ενημέρωση…